Nga ana gjeografike Shën Pali Arbëresh ndodhet në një lartësi prej 843 m, dhe është i vendosur në anën e malit Carnara 1284 m mbi nivelin e detit, Shën Pali, siç është quajtur nga banorët arbëreshë është një qytezë që ruan traditat e gjuhës dhe të fesë arbëreshë për pesë shekuj, por që është një komunë, më pak të populluar në Bazilikata, ndërsa shikuar nga aspekti historik, Shën Pali u themelua në 1534 nga shqiptarët e ardhur nga Shqipëria dhe Morea, pas pushtimit osman të Perandorisë Bizantine.
Vendbanimi urban fillestar, u përfundua në fund të në shekullin e tetëmbëdhjetë, me të rritur në shtëpi në formë tarracash, ndërtimi është tipik që ishte referuar ndoshta disa zonave në Shqipëri, gjegjësisht në More Shën Palin Arbëresh, siç është i vendosur në një lartësi ofron një pamje unike në rajon, me një shikim në luginën e lumit Sarmento dhe fshatrave të afërt, duke pasur parasysh që kjo është një pamje e një gamë të gjerë e të pasur të pyjeve të dendura, si pyll që rrethon qytetin e arbëresh Kapilo, dhe në anën tjetër Parkun Kombëtar Pollino.
Në fakt është një fshat i vogël i themeluar nga refugjatë shqiptarë të cilët u larguan nga porti i Corone në Peloponez dhe u ulën në bregdetin Lucanas pas pushtimeve turke në shekullin e 16-të. Kur ecni nëpër rrugët e fshatit, nuk është e pazakontë të hasni njerëz që veshin veshje tipike shqiptare ose flasin në gjuhën Arbëreshe. Ndërsa që gjatë një ceremonie martesore, është e mundur të admironi kulturën antike në të gjitha aspektet e saj, nga natyra korale e ngjarjes te karakteri tradicional dhe simbolik i ritit dhe rrobat e veshura.
Qendra historike e fshatit karakterizohet nga shtëpi me tarraca, pothuajse të vendosura njëra në tjetrën, me një strukturë të përbashkët muri prej guri dhe llaç të dobët, duke dhënë dëshmi për arkitekturën e së kaluarës. Ndërtesat e fisnikërisë, që datojnë nga shekulli i 18-të, kanë një strukturë të ndryshme arkitektonike dhe shpërndarje të hapësirës.
Përveç këtyre ndërtesave, ka edhe ndërtime të tjera historike interesante, të tilla si mullinjtë Blumetti dhe Affuso dhe furra në Giansilvio. Fshati San Paolo Albanese është i pasur me mjeshtër që punojnë me gurë, dru dhe xunkth, për të mos përmendur duart e afta të atyre që bëjnë kukulla të veshura me kostume tradicionale shqiptare.
Më në fund, Muzeu i Kulturës Arbëreshe, që strehon elementët karakteristikë të kulturës së pakicës etnike-gjuhësore që u vendosën në këtë territor në shekullin e 16-të. Bothshtë një dëshmi historike dhe një punëtori kulturore.
Shën Palin Arbëresh Muzeu, shquhet sidomos për ruajtjen e kulturës dhe traditës arbëreshe, ndaj qysh në vitin 1993, këtu është inaugurua një muze, që është vendosur në qendrën historike ku edhe janë ekspozuar objekte të njohura që dëshmojnë për rrënjët dhe identitetin e arbëreshëve të San Paolo Albanese. Muzeu përmban objekte të përditshme, siç janë: kostume tradicionale, mjete të jetës shtëpiake dhe të punës dhe ilustron fazat e përpunimit të fshesës, filluar nga mbledhja, transformimi dhe prodhimi i pëlhurave, si përmes dokumentacionit fotografik ashtu edhe përmes ekspozimit të mjeteve të nevojshme për përpunimin e tij.
Siç dihet, dy viteve të fundit, pandemia mbylli çdo institucion dhe paralizoi çdo aktivitet kulturor në shumë vende të botës, përfshi këtu edhe muzetë. Por që tash me ulje të shifrave të të infektuarve dhe lehtësim të masave ata i rikthehen jetës por sigurisht me masa anticovid. Në këtë situatë ishte i mbyllur edhe Muzeu i Kulturës Arbëreshe në San Paolo Albanese, i cili prej 1 qershorit është rihapur për publikun. Mësojmë se ka qenë vetë Komuna e San Paolo që ka mbledhur prova të kulturës arbëreshe, të krijuar në vend pas pushtimit turk në tokën e origjinës, e cila u zhvillua midis 1526 dhe 1534. Arbëreshat u vendosën në zonat e Italisë së Jugut midis shekujve 15 dhe 18, pas vdekjes së heroit kombëtar shqiptar Gjergj Kastriot Skënderbeut. Arbëreshët e San Paolo ruajtën fort traditat dhe nuk u asimiluan aq sa dhe sot quhen shqiptarë, flasin një dialekt të përzier të italishtes dhe shqipes dhe janë të fesë katolike të ritit bizantin.
Muzeu gjithashtu përfshin bibliotekën e specializuar për shqiptarët, krijuar në 1979; ekspozita e “Objektet nga kujtesa”, e ngritur në vitin 1987: punëtoria artizanale e përfunduar në vitin 2000.
Edhe një dokumentar i televizionit italian, Shën Palit Arbëresh, apo San Paolo Albanese, i jep epitetin e një fshati me rrënjë arbëreshe, ku dëgjohen pleqtë duke bashkëbiseduar në gjuhën e të parëve të tyre, me një përshëndetje të përzemërt : “Mirë sa né erdhtit”, mirë se erdhe! Kështu i pret mysafirët fshati më i vogël në Bazilikata, San Paolo Albanese. Një nga pesë qytetet në Lucania ku ruhet dhe kultivohet kultura arbëreshe.
Dhe krejt në fund është me të vërtetë një vend për tu zbuluar, ndaj edhe gjatë këtij shtatori, mezi pres këtë dhe fshatrat që nuk kam vizituar që ti vizitoj dhe tu sjelli imazhe të reja nga ky lokalitet shumë i veçantë i vëllezërve arbëresh./ Nga Rexhep Rifati
Për t’u bërë pjesë e grupit të “Gazeta Diaspora Shqiptare” mjafton të klikoni: Join Group dhe kërkesa do t’ju aprovohet menjëherë.
