Ismail Kadare ka shkruar: Planeti ynë është shumë i vogël për të përballuar luksin e injorimit të Dante Alighierit. Arratisja e Dantes është po aq e pamundur sa të ikësh nga ndërgjegjja. Asnjë krijim tjetër letrar nuk e vendos vetëdijen njerëzore, ose më saktë perëndimet e diellit, në epiqendrën e saj në një masë të tillë “.
Kadare paraqet një problem mjaft të gjerë dhe kulturor, si dhe një vizion letrar. Dante ishte qendra e një rilindjeje dhe e konsideron atë si ithtar të një dimensioni të ri të mendimit europian që ka arritur të sintetizojë Perëndimin dhe Lindjen.
Njeriu i mesëm jo vetëm në rafshin e moshës së njeriut, po është mendim në mes të një shekulli që njofton modernitetin dhe sjellë në lajm çështjen e mprhtë të një identiteti, veçanërisht në momentin kur kalon në mërgim.
Kadare e transporton atë në jetën e tij dhe përjeton si një shok udhëtimi kur dhe ai vuan dramën e largimit nga Shqipëria e tij. Shqipëria bëhet ferri për shkrimtarin, siç u bë Firence për Danten.
“Nuk duhet të përjashtohet, ndër të tjera, që Firence ishte zemra e ferrit të tij”, do të thotë Kadare duke menduar për Danten. Por ku është pika e takimit? Duke ditur të lexojmë Dante jo vetëm përmes analizës së “Komedisë”, por në tragjedinë e gjetur në shkrimet apokaliptike të një Dante që jeton kontradikta e mërgimit duke mos e parashikuar atë. Megjithatë Dante konsiderohet profet.
Kadare lexon Dante si një pararendës të Gjergj Kastriotit me një përbërës të fortë të krishterë dhe mbrojtës të një Perëndimi që përfshin trashëgiminë mesdhetare dhe orientale. Por si mund të mos e parashikojë mërgimin pasi ai është gjithashtu një politikan me aftësi të forta intuitive, pikërisht në përplasjen midis Guelphs dhe Ghibellines. E njëjta gjë, megjithatë, mund të thuhej për vetë Kadarenë, i cili ishte së pari një mbrojtës i fortë i komunizmit dhe më pas një heretik shumë kritik aq sa u detyrua të ikte në Francë.
Duke iu referuar vargjeve që Dante shkruajti për Muhamedin. Kadaré nënvizoi: “Ndalimi i shkrimit që do të kishte shoqëruar Danten në Ballkan ishte barriera më e sigurt që mund të ngrihej kundër tij”.
Dante është i dashur sot në Ballkan dhe veçanërisht në Shqipëri. Një nga studiuesit kryesorë shqiptarë të Dantes është qartë Ernest Koliqi, edhe ai vuajti mërgim dhe jetoi në Romë ku vdiq. Jo vetëm që ai e solli Danten në Shqipëri me një forcë mbresëlënëse shpirtërore, por ai gjithashtu e përktheu dhe e komentoi atë në disa raste.
Dante është gjithmonë një identitet si referencë. Ai duhej të thoshte se për shqiptarët Dante ishte shumë i njohur edhe në nivelin gjuhësor dhe analogjitë e Koliqit bëhen kështu themelore për letërsinë e Rilindjes së re shqiptare. Duke e vendosur atë si një pararendës të metaforës së udhëtimit midis Pound dhe Joyce, në një vendkalim që sheh Eliot në qendër. Vetëm me një rrahje, ai krijon një hark që shkon nga Dante në modernitet.
Kadare e konfiguron atë si një grek që lundron në Mesdhe duke e konsideruar vetë Shqipërinë një pjesë integrale të gjithë Mesdheut. Ai tërheq përballjen midis Seferis dhe Dantes në mozaikun e Greqisë, duke shpresuar në Itakën e Kavavis, i cili është vendi i gjeografisë dhe shpirtit. Por Firence është e tillë për Danten. “Komedia” është udhëtimi i gjatë për të arritur një mërgim të vdekjes, të venitjes, të nostalgjisë së rëndë.
Kadare ka edhe Beatriçen e tij në Shqipëri të cilën e braktis. Alegoria e lojës letrare në të cilën nuk është vetëm Ovidi, por i gjithë ndërveprimi midis profecisë së “Komedisë” dhe braktisjes së atdheut.
Kadare do të thoshte, ndoshta edhe duke marrë hua nga Koliqi, se Dante “Duke rrëfyer udhëtimin e tij të vetmuar në botën e të vdekurve, u zbuloi shokëve të tij poetë – qofshin ata rusë, shqiptarë, balltikë apo kinezë – se gjendja natyrore e një shkrimtari konsiston “pikërisht në udhëtimin e gjallë midis të vdekurve”.
Këtu është çelësi që e bën atë të pavdekshëm edhe në historinë kulturore dhe civile të Shqipërisë. Midis dyshimeve të politikës ekziston vetëm një e vërtetë që është ajo e poezisë, ajo e letërsisë me të cilën është e mundur të arrihen planetë që duken të panjohur dhe të fshehtë. Një incidencë që e ka bërë dhe e bën Dante mësuesin e së vërtetës.
Si Kadaré ashtu edhe Koliqi e konsideruan të tillë. Të vdekurit janë varrosur për t’i bërë ata të gjallë në udhëtimin e gjallë të Dantes, një profet i kontradiktave politike që e bëjnë letërsinë e Dantes të përjetshme. Identiteti i Dante? Sigurisht, Dante konsiderohet si shenja e një force të përjetshme identiteti. *Një shkrim i Pierfranco Bruni publikuar në politicamentecorretto.com/ Përkthyer dhe përshtatur nga Diaspora Shqiptare
Për t’u bërë pjesë e grupit të “Gazeta Diaspora Shqiptare” mjafton të klikoni: Join Group dhe kërkesa do t’ju aprovohet menjëherë.
