Qeveria shqiptare do të prezantojë shumë shpejt një kuadër të ri fiskal të vlefshëm deri në vitin 2029, për të cilin ka kërkuar ndihmën e Fondit Monetar Ndërkombëtar. Projekti i çon politikat e taksave drejt një kursi të sheshtë. Pragjet e Tatimit mbi Fitimin dhe Tatimit mbi të Ardhurat duhet të thjeshtohen më tej drejt një norme të sheshtë rreth 15%, ndërsa pritet të krijohet një mekanizëm i ri që taton paratë e korrupsionit dhe veprimtarive të paligjshme
Modeli fiskal që qeveria e Shqipërisë ka ndjekur në 7 vitet e fundit, duket se nuk i ka siguruar asaj të ardhurat e synuara për të financuar kontratat e mëdha koncesionare, të cilat do të kërkojnë një rritje të detyrueshme të shpenzimeve buxhetore në dekadën në vijim.
Teksa financimi me borxh të ri është konsumuar, qeveria është përgatitur për ndryshime thelbësore të kursit të politikës fiskale, duke lajmëruar rikthimin e taksës së sheshtë në tatimin mbi fitimin dhe rimodelim të pragjeve të taksimit. Krahas ndryshimeve sasiore në nivelet tatimore, taksimi do të zgjerohet edhe në paratë e krimit dhe korrupsionit. Personat që gëzojnë pasuri të paligjshme, edhe pse nuk janë objekt hetimi, mund të jenë taksapagues.
Me mbështetjen e Fondit Monetar Ndërkombëtar, qeveria po harton një strategji afatmesme për grumbullimin e të ardhurave buxhetore, me synim për t’i rritur ato me 2,2-3 pikë përqindje të PBB-së në periudhë afatmesme, e barasvlershme me rreth 410 milionë euro, duke i çuar afër mesatares rajonale prej 30% të PBB-së. Kjo shumë do të gjenerohet duke ndryshuar thellësisht politikën fiskale në dy drejtim kryesore, rikthimin e taksës së sheshtë në nivelin 15%, duke tentuar sheshim mbi tatimin e pagave dhe Tatimin mbi Fitimin. Bizneset me xhiro 14 milionë lekë nuk do të paguajnë TVSH dhe Tatim-fitim.
Qeveria e Shqipërisë ka kërkuar ndihmën e Fondit Monetar Ndërkombëtar për të hartuar një program të ri fiskal. Dokumenti i FMN-së të cilën e disponon Monitor po rishikohet nga qeveria, e cila ka nisur të aplikojë disa nga këto rekomandime. Qeveria shqiptare ka njoftuar së fundmi aplikimin i TVSH dhe Tatimit mbi Fitimin në bizneset me xhiro vjetore 14 milionë lekë, reformë që është pjesë e propozimeve të FMN-së.
Kryetari i Dhomës së Tregtisë dhe industrisë, Nikolin Jaka, tha se, përjashtimi i biznesit me xhiro 14 milionë lekë nga tatimfitimi siguron përfitime të drejtpërdrejta për biznesin dhe është një nxitje pozitive për ekonominë në tërësi, por ai argumentoi se, aplikimi i të njëjtit prag për heqjen e TVSH do të nxisë më tej informalitetin. Jaka tha se Dhoma e Tregtisë ka të njëjtin qëndrim që ka shprehur prej vitesh për të bërë pragun e TVSH-së në nivelin zero, si e vetmja mënyrë për të luftuar evazionin në të gjithë zinxhirin e tregtimit.
Drejt një takse të sheshtë 15%
Strategjia fiskale afatmesme, e hartuar nga qeveria shqiptare dhe e asistuar nga FMN, propozon rikthimin e taksimit të sheshtë në nivelin 15% për të gjitha nivelet, tatimin mbi fitimin dhe një rishikim të TAP (tatimit mbi pagat drejt këtij niveli).
Për tatimin mbi fitimin mbi biznesin, politika e re fiskale synon vetëm dy pragje, 0% për bizneset me xhiro deri në 14 milionë lekë dhe 15% për bizneset mbi këtë prag. Deri tani, bizneset me qarkullim vjetor nga 0 në 5 milionë lekë paguajnë zero tatimfitim, ndërsa nga 5 në 14 milionë lekë kanë tatim të thjeshtuar prej 5%. Në vend operojnë rreth 91 mijë subjekte të vogla, dhe gati 80% e tyre deklarojnë më pak se 5 milionë lekë, dhe si rrjedhojë janë të përjashtuar edhe aktualisht nga tatimfitimi.
Ndaj kjo lëvizje nuk pritet të ketë ndonjë efekt të madh në buxhet. Tatimfitimi në nivelin 15% është më i larti në rajon. Aktualisht një normë 15% tatimfitimi aplikon vetëm Serbia. Bosnja, Maqedonia dhe Kosova e kanë nivelin e tatimit mbi fitimin 10%, ndërsa Mali i Zi 9%.
Tatimi mbi pagat, drejt sheshimit
Ndryshimet e shpeshta në politikën tatimore vitet e fundit kanë futur elemente që e kanë bërë të padrejtë pagesën e taksave. P.sh., punonjësit paguajnë ndjeshëm më shumë tatim mbi të ardhurat dhe kontributet sociale sesa profesionistët e pavarur që fitojnë të njëjtin nivel të ardhurash.
Politika aktuale tatimore, me disa pragje të tatimit të pagës, ka krijuar mundësi për shmangie artificiale të taksave, të tilla si vetëpunësimi fals, ndarja e bizneseve për të qëndruar brenda nivelit të ulët të tatimit mbi të ardhurat personale (TAP), analizon Fondi Monetar Ndërkombëtar. Për shembull, shumë të vetëpunësuar kanë copëzuar deklarimin e pagës në tre vende, duke shmangur pagesën e taksave për një pagë mujore bruto që arrin 180 mijë lekë dhe duhet të tatohej me 23%.
Nga hetimi që u është bërë sjelljes së bizneseve, përgjithësisht shikohet se tendenca e shmangies është për të paguar tatime mbi pagën dhe tatim mbi fitimin, jo më shumë se 15%. Fondi Monetar propozon që të thjeshtohen pragjet e Tatimit të pagave, duke propozuar heqjen e pragut 30 mijë lekë profesionet e lira, pasi është bërë shkak për evazion fiskal artificial.
Shqipëria ka shumë shkallë të progresivitetit për tatimin e të ardhurave në raport me rajonin. Kjo e ka ndërlikuar taksimin e pagave, duke e renditur Shqipërinë në një nga vendet me informalitetin më të lartë në rajon, që shkon deri në 31% në punësimin jobujqësor sipas Bankës Botërore.
Aktualisht, pagat deri në 30 mijë lekë nuk tatohen. Pagat nga 30,001 deri në 150 mijë lekë tatohem me 13%, ndërsa mbi 150,001 lekë tatohen me 23%. Ministria e Financave po shqyrton mundësinë për të mos tatuar një minimum që nuk është vendosur ende dhe për të rikthyer tatimin e sheshtë për pjesën tjetër. TAP, në nivelin 15% për pagat do të rriste tatimet për shumicën e të punësuarve dhe do të ulte tatimin për ata që marrin paga më të larta se 150 mijë lekë në muaj. Aktualisht, sipas INSTAT, rreth 43% e të punësuarve marrin paga deri në 30 mijë lekë në muaj, ndërsa rreth 57% paguhen sipër këtij niveli, dhe vetëm 3,7% marrin paga mbi 150 mijë lekë.
Shqipëria ka nivelin më të lartë në rajon të tatimit mbi pagën. Në Serbi, Bosnjë dhe Maqedoni, tatimi mbi pagat është i sheshtë me 10% për të gjitha kategoritë, ndërsa Kosova ka tatim progresiv që nis nga 0, 4, 8, dhe niveli më i lartë 10%, duke e bërë vendin me tatimin më të ulët të pagës në rajon. Ndërsa në Malin e Zi, ka dy pragje të tatimit mbi pagën 9 dhe 11%.
TVSH, pragu i xhiros 14 milionë lekë në vit
Kryeministri Rama ka deklaruar se po shqyrtohet edhe mundësia e përjashtimit të biznesit të vogël (deri në 14 milionë lekë) nga TVSH. Aktualisht, bizneset mbi 2 milionë lekë qarkullim vjetor janë të përfshira në TVSH. Sipas të dhënave zyrtare nga tatimet, janë rreth 32.5 mijë subjekte të vogla të përfshira në skemën e TVSH-së, të cilat nëse miratohet ky vendim, do të dalin nga skema e TVSH-së. Subjektet e vogla të përfshira në TVSH përbëjnë gati 59% të numrit të tatimpaguesve gjithsej të Tatimit mbi Vlerën e Shtuar, sipas informacionit zyrtar të tatimeve.
Pragu i qarkullimit vjetor për përfshirjen në TVSH u ul dy vite më parë, nga 5 në 2 milionë lekë, por FMN analizoi se kjo politikë nuk dha rezultate në të ardhura, por përkundrazi rriti barrën e punës për administratën tatimore. Vitin e kaluar, të ardhurat nga TVSH e brendshme ranë me 18.1% me bazë vjetore, sipas të dhënave zyrtare të financave.
Deri në fund të vitit 2019, në vend kishte 113,829 tatimpagues gjithsej, sipas Regjistrit të Tatimeve (Në këtë shifër nuk janë përfshirë 44,667 fermerë). Nga këta, 91 mijë janë biznese të vogla dhe 22.7 mijë janë tatimpagues të mëdhenj. Fondi Monetar ndërkombëtar rekomandon që pragu i përjashtimit të TVSH të mos jetë më pak se 8 milionë lekë në vit deri në 14 mln lekë.
Artikulli i plote ketu:
