Armand Xhomo ka qenë pak i pranishëm në jetën artistike shqiptare, prej vitit 1991, kur zgjodhi të largohej drejt Italisë. Për rreth tre dekada ka realizuar ekspozita personale edhe është vlerësuar me dhjetra çmime, së fundmi edhe me çmimin ndërkombëtar “Machu Picchu” (Trashëgimia Botërore e UNESCO-s) Peru 2022.
Armando na tregoni për veten tuaj, kush është Armand Xhomo si person.
Armand Xhomo, 56 vjeç, lindur në Shqipëri, 1.73 metra i gjatë, me një trup të fortë ashtu siç e kisha bindur djalin tim se isha fëmijë. Nga ana tjetër, këto janë të dhëna fizike dhe materiale, herët a vonë ato kthehen në asgjë. Sido që të jetë, më duhet të tregoj për veten time, për copëzat e kujtimeve, nostalgjive, gëzimeve dhe dhimbjeve, në fund të fundit kjo është ajo që duhet të tregojmë dhe të rijetojmë ato momente që na bëjnë unikë dhe të përjetshëm. Ja pra po filloj…
Fëmijëria fluturoi shpejt mes shkollës, ndeshjeve të futbollit dhe verës së kaluar në det në fushën e pionierëve dhe duke mbledhur kallinj, si gjithë të tjerët. Më pas erdhi adoleshenca e parë ku pata zbulimet e para të mëdha letrare, diçka verbuese, udhëtimet e para të pazëvendësueshme që bëra me Eseninin, midis stepave të Çehovit, në Parisin e Balzakut dhe Hugos, në shkretëtirën e Buzatit.
Në qytetin tim ku dielli i zjarrtë perëndon në rrugën kryesore, ku kodrat kthehen në një peizazh të rrëshqitshëm që ngjall ndjenja të përziera: ngrohtësi, melankoli, ëndërr.
Shkolla e mesme mbërriti ku lexova “Murgu i Zi” i Çehovit dhe “Gjeniu” i Drajzerit të fshehur mes tavolinave, pastaj u përpoqa të kuptoja hollësinë midis ëndrrave të arritshme dhe zhgënjimeve të të paarritshmes.
Në Akademinë e Arteve të Bukura gjithçka filloi të bëhej më konkrete, madje jorealja mori formën e një realizmi që në fund ishte i gjithi një program politik, realizëm socialist. Më në fund, si në ëndrrat më të mira apo në ankthet më të këqija, këto momente ripërjetohen përsëri sikur të ishit gjysmë në gjumë. Ky jam unë, i ndryshëm dhe i ngjashëm me shumë të rinj të çdo moshe, që lëkundet mes ëndrrave revolucionare që duan të ndryshojnë botën, ëndrrave që gradualisht bëhen reaksionare, që do të donin të ruanin atë pak që është arritur.
A mund të na përshkruani ditën tuaj të përsosur të punës?
Një ditë pune perfekte është ajo “më pak e përsosur”, pa fillim dhe pa fund, pa kufij. Një ditë është përfekte kur nuk ka asnjë sinjal në tru që tregon se ka ardhur koha e punës ose e familjes. Dita perfekte lind në çdo kohë, natën, në mëngjes, pasdite. Është ai momenti në të cilin lind një mendim krijues, një emocion, ky moment mund të lindë gjatë një shëtitjeje, përpara një gote verë ose përpara një pikture, një libri, natën mes vargut të ëndrrave dhe maktheve, pas një mendimi melankolik ose të gëzueshëm. Pjesa tjetër është një rutinë, një skemë mekanike e papërsosur që konsiston në zgjidhjen e problemeve të përbërjes apo shkallëzimit të ngjyrave, në shërbim të një ndjesie që ngjall “perfekten”.
Si lindi pasioni i tij për pikturën.
Mbaj mend shumë mirë kur dhe pse, dhe prej andej si. Ndoshta pasioni ka lindur 52 vjet më parë, në një mëngjes kur shiu nuk pushonte së rrahuri dhe xhamat u mjegulluan. Jashtë ishte ftohtë, brenda ishte nxehtë. Duke i ngulur sytë nga dritarja fillova të krijoj realitete të reja duke vizatuar me duar në xhamin opak, për të thënë të vërtetën ajo që po krijoja nuk ishte “reale”, por për mua kishte të njëjtën vlerë si diçka që ishte. Ky ishte momenti i parë ku lindi nevoja për të bërë diçka ndryshe, një dialog mes të vetëdijshmes dhe të pandërgjegjshmes. Kjo ngjarje më kujton shumë një thënie të Pikasos: “Në çdo fëmijë ka një artist. Problemi është të kuptojmë se si të mbeteni artist kur të rriten.”, Megjithatë, kjo është një histori tjetër.
Nga cilët artistë ndiheni më të ndikuar apo nga kush merrni frymëzim?
Në rrugën time më kanë interesuar disa artistë që nga pikëpamja konceptuale kanë pasur ngjashmëri (edhe pse të ndryshme për nga mosha dhe rrymat artistike). Gjatë viteve të para të shkollës së mesme isha magjepsur nga Gauguin: për bashkëkohësit e mi në pjesën tjetër të Evropës ishte një post impresionist që kishte bërë rrugëtimin e tij, në Shqipëri në atë kohë arti i tij ishte në kufijtë e pranueshëm. Megjithatë, tek ai dallova shenjat e një refuzimi të qartë të kanuneve estetike të mëparshme, shenjat e dëshirës për të shpëtuar nga kufizimet e vendosura nga një mësim i ngurtë akademik, ai e përkuli realitetin ndaj dëshirës së tij, ndjeu dhe nuk shihte. Në planin afatgjatë, unë i bëra të miat mendimet e Aurier-it për Gauguin: “Vepra e artit duhet të jetë ideiste, pasi ideali i saj i vetëm do të jetë shprehja e Idesë”.
Një tjetër artist që do të thoshte shumë për mua ishte Ëillem de Kooning, i cili filloi nga një bazë realiste dhe shkoi drejt një ekspresionizmi abstrakt. Ashtu si Gauguin, edhe ai e ndjeu procesin krijues si një luftë të pandërprerë me ngjyrat, pëlhurat, por mbi të gjitha një luftë kundër vetvetes. Në planin afatgjatë kam gjetur interes për artistë të ndryshëm që i përkasin rrymave të ndryshme: nga transavangarda, te Beuys, Marina Abramovic, Bill Viola dhe së fundmi për Adrian Ghenie, i cili si shumë prej nesh që vijmë nga akademia e lindjes udhëton mes figuracionit. dhe ‘abstragimi.
Na tregoni pak për marrëdhënien tuaj artistike me Italinë.
Prej 30 vitesh punoj dhe krijoj në Itali. Fillova në “Certaldo” me arritjen e “Çmimit të Italisë” organizuar nga “Eco d’Arte Moderna” në “Palazzo Pretorio”, më pas pasuan një seri e gjatë ekspozitash kolektive, duke filluar me “Palagio di Parte Guelfa” në Firence, “Palazzo Medici Riccardi”, “Palazzo Ducale” në Gravedona, “Muzeu Leonardiano” në Vinci, “Muzeu Qytetar” në Siena, “Manna d’Oro” në Piazza Duomo në Spoleto, Muzeu Ugo Guidi. Ndër çmimet e fituara janë çmimi “Arturo Puliti” në bashkëpunim me Arteforte dhe Muzeu “Ugo Guidi” dhe çmimi “Artisti më i mirë i vitit 2016” organizuar nga “Artemusei” Rome. Këta emra janë vetëm një pjesë e vogël e ekspozitave, pastaj ka bashkëpunime të shumta me artistë italianë me një fluks të vazhdueshëm pozitiv. Marrëdhënia artistike është e vazhdueshme në jetë, e përditshme në rrugët e qytetit, e ngarkuar me elementë që mund të krahasohen me muzetë më të mirë. Afresket, skulpturat, baroku, këta janë elementët që të edukojnë çdo ditë përmes ndjesive të shkëlqyera estetike, një respekt të thellë për një art që mbetet një pikë fikse në historinë botërore. Ndjenja e shëndoshë ndaj artit forcohet si nëpërmjet dialogut me njerëz të thjeshtë, ashtu edhe nëpërmjet respektit për kryeveprat e së shkuarës; kjo përbën diçka magjike që na projekton në të ardhmen bazuar në një të kaluar unike në botën e artit.
Si piktor, cilat janë veprat që keni krijuar dhe e këni ndjerë që janë më afër ndjeshmërisë suaj?
Të gjitha veprat, pa asnjë dallim. Secili ka me vete ankthin e krijimit, dyshimet e veta, pasigurinë, kënaqësinë e realizimit që ndjen pikërisht kur diçka e rëndësishme është gdhendur në telajo. Pikturat janë ndjenjat tona më të thella, ato të regjistruara me forcë në shpirt. Kur këto ndjesi dalin nga nënndërgjegjja, ato përpiqen të materializohen në kanavacë: Një lidhje e padukshme e lindur përbrenda do të materializohet fizikisht. Duke iu rikthyer pyetjes, pikërisht për këtë ndihem njëlloj pranë të gjitha veprave që kam prodhuar.
Arti i vërtetë vjen nga reflektimi, studimi, vuajtja, pasioni, talenti, të gjitha shprehjet e përshtatshme për artin figurativ..
Arti im ka lindur si nevojë për të reaguar, për t’u përballur, për të thënë fjalën e dikujt për atë që më rrethon. Kjo mund të jetë një domosdoshmëri sa shpirtërore, edhe sociale dhe artistike. Në fazën e parë çdo gjë del instinktivisht dhe më pas ndërthuret gradualisht me arsyen, nga ky reflektim nis një vepër. Më pas studioj me kujdes të gjithë elementët që të lejojnë të gjesh ekuilibrin e një mendimi që udhëton midis ndërgjegjes, pavetëdijes dhe materies.Një vepër lind midis këtyre elementeve. Në fund, ekzekutimi i një pune është i lidhur me vuajtjet e ekzekutivit, ku suksesi është gjithashtu i lidhur në mënyrë të parëndësishme me një majë
talent. Këtu reflektimi, studimi i ngjyrave, thyerja e penelave, kompozimi, dhimbja e gjetjes së ekuilibrit mes elementëve të ndryshëm, të gjitha këto janë në shërbim të mendimit, elementi në të cilin reflektoj më shumë veten.
Ju keni qenë gjithashtu një skenograf i madh në Shqipëri!
Do të ishte më me vend të thosha se isha një djalë i ri me ëndrra të mëdha për skenën. Për mua skenografia ishte një pikë takimi mes letërsisë, arkitekturës dhe pikturës, elementë që në fazën ë eparë të rrugëtimit u vendosën në të njëjtin nivel rëndësie. Dy vjet pas përfundimit të Akademisë së Arteve të Bukura kam vënë në skenë më shumë se 20 skenografi,perfshirë edhe në tempuj të vërtetë të artit shqiptar si Teatri i Operës dhe Baletit të Tiranës dhe Televizioni Kombëtar, përveç kësaj kam punuar në shumë kontekste të tjera.
Për mua skenografia ishte një dashuri e vërtetë: aroma e skenës, dritat, krahët, kostumet, e gjithë kjo ishte si të humbisja në një dimension tjetër që më pas përbënte pikturën time. Simbologjitë e ndryshme, elementet surrealiste, atmosfera që rrethon figurat e mia, janë pothuajse teatrale: këto elemente janë pasuruar me aspekte ekspresioniste, me pak fjalë, duken të arrijnë qenien (baza e teatrit). Menjëherë më pad u nisa për në Itali dhe kjo përbënte një ndryshim në rrugën time artistike.
Çfarë mesazhi dhe çfarë mundësie u jep bota e artit artistëve të rinj sot në një sektor në ndryshim të vazhdueshëm kulturor dhe tashmë të përthitur nga rrjeti. A ka vend në Itali për artistë të rinj të talentuar?
Unë besoj se ne ekzistojmë në një kohë ndryshimesh epokale. Mundësitë janë të pafundme dhe mund të kapen shumë më shpejt më parë. Po lind një kulturë më demokratike ku të gjithë munden të shprehin lehtësisht fjalën dhe ku ekziston rreziku për t’u prekur nga gjykimi i një auditori shpesh joprofesionist. Kjo është arsyeja pse unë besoj fort se në botën e profesionalizmit duhet të japim më shumë hapësirë duke ndihmuar në radhë të parë galeritë dhe kritikët e artit, edhe nëpërmjet mbrojtjes konkrete tatimore, dhe ata ndihmojnë artistët e rinj autentikë. Shteti duhet të bëhet patron duke u dhënë mundësinë këtyre të rinjve në kërkimin artistik. Nuk është rastësi që kur arti subvencionohej, në atë kohë në Itali lulëzuan kryeveprat e artit botëror. Ky objektiv mund të ndiqet edhe përmes konkurseve të hapura për artistë të rinj që mund të mbushin muzetë dhe hapësirat publike me limfën e re. Pra ka hapësirë për artistët e rinj, thjesht merrni masa.
Marrëdhënia juaj me qytetin e lindjes?
Qyteti im i vogël më ngjan si një port i vogël, por në vend të detit ka një pafundësi fushash me grurë. Ka një dimër me ngjyra të ngrohta dhe të ftohta si vetë toka, pranvera është me një jeshile të ftohtë dhe e shkëlqyeshme, në verë, e verdha e artë e fushave të misrit që lëkunden është e gjithëpranishme. Pas qytetit ka gjithmonë një gjelbërim të ngrohtë dhe të pjekur të pemëve të ullirit. Njerëzit janë të qetë dhe të zhytur në mendime, paqësorë dhe dinjitoze, mikpritës dhe pozitivë si natyra që i rrethon. Njerëzit që punojnë shumë, por në orët e vona të pasdites visheshin më mirë për një shëtitje nëpër qytet, për një shkëmbim përshëndetjesh dhe një shkëmbim fjalësh. E gjithë kjo, ngjyra e fushave, kodrat e buta dhe mikpritëse, njerëzit pozitivë si në një familje, kanë ndihmuar në krijimin e një pjese të rëndësishme të asaj që jam. Gjatë fëmijërisë kam pasur një marrëdhënie materne me qytetin. Fatkeqësisht, dalëngadalë qyteti filloi të merrte formën e një mirazhi. Dëshira, nostalgjia dhe kujtimet më afrojnë gjithmonë, por përditshmëria, angazhimet, afatet e bëjnë këtë një mirazh të dëshiruar që gjithsesi gjithmonë tërhiqet.
Marrë nga culturalclassic
Përktheu dhe përshtati “Diaspora Shqiptare”
Për t’u bërë pjesë e grupit të “Gazeta Diaspora Shqiptare” mjafton të klikoni: Join Group dhe kërkesa do t’ju aprovohet menjëherë.
