E lëmë Klosin dhe marrim një udhëz të ngushtë, në anën veriperëndimore. Dikur, ashtu e gjerë, me gurë gjithë pluhur, ajo të çonte te fusha e kromit e prej aty te ura e telit mbi lumin Mat. Tanimë udha është më e ngushtë, e asfaltuar deri aty ku po ngrihet një ndërtesë e madhe banimi. Ura e telit, në të cilën kalonin vetëm këmbësorët, nuk është më. Si për të na kujtuar atë dhe lojërat e dikurshme fëminore gjatë pushimeve të verës në rrjedhën e pastër të Matit, teksa ecim mbi urën e re, në të majtë shfaqet një urë teli, disi e lartë dhe e ngushtë. Ajo lidh dy brigjet e Xhabzëz, një lumth për të cilin do të kemi çfarë të shkruajmë më vonë.
Pasi dalim në bregun e përtejmë, marrim në të majtë, bregut të Xhabzës dhe, pak metra mbi urën e ngushtë të telit, kërkojmë e gurtë-hark, Urën e Halilit. E gjejmë, kalojmë mbi të e dalim në dheun e Darsit. Në të majtë, marrim një udhëz disi të verbër dhe, aty ku gjejmë një shteg, biem teposhtë, pak metra nën urë për ta vrojtuar më mirë atë. Teksa përpiqemi të marrim edhe ndonjë foto të urës në disa këndvështrime, dëgjojmë edhe trokëllimën e dërrasave gjatë kalimit të makinave mbi urën me profile hekuri, që është pak metra mbi urën e gurtë. Pas një grimë kohe, me tw lwnw pas atë urë, ndjekim bërrylin e ngushtë të udhës dhe marrim përmalen, duke lënë në të majtë udhën me gurë që të çon në Bel dhe Unjate.
Për një copë herë nuk flasim. Gjithnjë duke marrë lartësi, vështrimi tretet poshtë, atje ku zënë e duken gjithnjë e më shumë qyteza, lakadredhat e rrjedhës së Matit dhe gjithë lagjet e poshtëme të fshatrave përreth.
– Po mbërrijmë, – flet si me vete Mendimi.
Të jetë lodhur kaq shpejt?
– Ku? – pyes unë për ta ngacmuar. – Që kur u hodhëm në bregun e këtjemë kemi mbërritur. Gjithë ajo sheshtina e gjatë dhe e ngushtë, me ato shtëpitë e reja përgjatë krahut të djathtë të udhës, qe mirëseardhja në Fullqet. Tani po, tani ndalojmë e marrim pak frymë…
– Po, po, ky ëshë Fullqeti! Kjo është rrafshina e butë që ngre krye me ato kurrizoret e kodrinave të pakta në perëndim dhe zë e shtrihet që nga rrjedha e fundme e Xhabzës, përgjatë gjithë rrjedhës së majtë të Matit, gjer përtej Rrasës së Gjatë e Hurdhës së Zezë, poshtë së cilës ndan pikëpjekjen me fshatin Dom. Aty zë e ngjitet në drejtimin lindje-perëndim, duke ngërthyer një hapësirë të madhe me fushëza, korina të buta, livadhe e kullota… Gjithë hapësira ka formën e hartës së Matit, në të kundërt të shtrirjes së saj…
– Ej, ti po flet sikur të ishe rritur këtyre viseve, – qesh unë. – Nuk druhesh se po gabon? Se… E di? Po të lexuan banorët e këtyre viseve, si të paqtë e bujarë që janë, thjesht do të qeshin me dashmirësi, por do të ketë edhe ndonjë që do të të thumbojë…
– Ke të drejtë, – thotë Mendimi. – Nga gjithë sa kam lexuar për Fullqetin mbase ka vend edhe për korrigjime. Gjithçka lëviz dhe shumëçka të tridhjetë viteve të fundit mund të mos i gjesh ndokund nëpër faqe librash. Pastaj… Më kot kam kërkuar ndonjë informacion të gjerë në internet për Fullqetin. Edhe kur e bën një kërkim të tillë, më së shumti ndeshesh me video kronikash të Mat Televizion që mundohen të përcjellin shqetësimet e banorëve për ujin. Ndërsa nëpër faqet e rrjeteve sociale mund të gjesh ndonjë foto që përcillet dorë më dorë. Madje, në këtë drejtim, edhe në faqet zyrtare janë tejet të varfëra… Qofsha i gabuar, por nuk gjeta asgjë në to për Fullqetin, dhe jo vetëm për atë.
Qesh. E ç’të bëj tjetër? Mendimi kështu e ka: vëren, mendon e pastaj e thotë atë që ndien.
Ecim. Fillimisht në një udhë të drejtë, mespërmes fushëzave në krye të të cilave ngrihen ca shtëpi të reja, pastaj dredhojmë në të djathtë dhe marrim përsëri përmes një hapësire edhe më të gjerë. Teksa mundohem të marr disa foto, ngaqë Mendimi është pak larg meje atë çast, ngre zërin e them:
– Janë fushëza me misër dukshëm të bollshëm, por që nuk e përcjellin atë freskinë dhe aromën e veçantë të tyre…
– E di pse ngjet? Mungesa e ujit…
Nuk e ka keq, Mendimi, por nuk i flas: jam i zënë me fotot… Edhe pse kalojmë pranë një grupi të vogël të adoleshentësh bëj e bëj foto në të dyja anët e udhës.
– Po ky ç’po bën? Po bën foto pemëve… Edhe mollëve… edhe hardhive… edhe kumbullave… edhe thanve…
Të rinjtë pas meje vetëm shprehin habinë e qeshin. Por nuk thonë se po u bëj foto edhe manaferrave. Qeshin. Po ç’është ky i marrë që u bën foto pemëve? Ata nuk mendojnë ashtu për mua, sigurisht, por edhe unë qesh. Tanimë jam përhumbur dhe as Mendimin thuajse nuk e ndiej. Më kanë bërë për vete pemët në të dyja anët e udhës ku lëvizin njerëz e makina, Janë pemë që, me ngjyrat e frutave të tyre krijojnë një mozaik çmendurak fundeve të arnajave e krye kopshtijeve mes të cilave ngrihen shtëpi, thuajse të gjitha dykatëshe, gjithë ngjyra: mollë, shumë mollë, kumbulla, hardhi, thana… Mjafton të zgjatësh dorën… Duket se ato, mollët, janë kudo të njëjta: në formë e në ngjyrë, disi të vogla e rrumbullake… Disa prej tyre janë edhe më të mëdha dhe kanë zënë të verdhojnë e të kuqëlojnë… Ndaloj diku dhe publikoj disa prej fotove që kam bërë. Mendimin nuk është aty. I publikoj me një hyrje të shkurtër.
Ngrihem. Kërkoj në çantën e shpinës për ujë. Qesh. Nuk kam marrë.
– Harraq!
Është kthyer Mendimi. Nuk e pyes se nga ishte.
– Ja, marrim këtu ujë, – them dhe ngjitem nëpër tre shkallë e hyjë në një pikë shitjeje dhe kërkoj ujë. Atë që dua: Qafë Shtama, por njëra nga dy zonjat më thotë se ka vetëm Korabi.
– Korabi?!- habitet Mendimi. – Po Shëlliu, Shutrreja, Gurra, Deja, Balgjaj… O sa shumw gurra ka Mati!
I bëj shenjë Mendimit të mos e ngre zërin dhe marr ujin. Më pyesin nga jam. Sigurisht që u tregoj e, kësisoj, i tërheq veshin vetes që kam ardhur kaq vonë në Fullqet, në këtë vend që po më emocionon e po më bën të ndihem si në brigjet e Shutrresë e të Urakës. Në anë të pikës së shitjes është një hije ku pi kafe një burrë rreth të gjashtëdhjetave. Më fton të pushoj duke më treguar diellin, që vërtet djeg si saç. E falendroj duke i thënë se ngado që po eci jam nën hijen e pemëve. Merr, më thotë, merr fruta ngado nëpër fshat… Kumbullat janë mjaft të ëmbla… edhe mollët po bëhen… edhe ato janë të ëmbla, por kanë pak ujë… pak ujë…
Eci duke marrë një udhëz edhe më të hijëzuar. Diku, në anën e majtë të udhëz, një burrë duket se po hedh llaç mbi një mur tullash të ngrëna që rrethojnë pjesën ballore të shtëpisë. Përkrah, i rri një zonjë dhe në anë një fletë e hollë metalike mbi të cilën ka hedhur rreth dy lopata llaç. Afrohem, më kthen përshëndetjen dhe më pyet me vështrimin e tij disi hokatar. E kap atë vështrim dhe bëj, edhe unë, çka nuk di të bëj: hokatarin.
– Të mbajnë shumë ato dy lopata llaç?
– Do të bisedosh me të? – flet nxitimthi Mendimi, por i zoti i shtëpisë as që e vë re atë, ndaj më kthehet mua:
– Do t’i hedhësh ti kwto dy lopata?
– Ma jep mistrinë! – them unë.
I zoti i shtëpisë mpihet disi, nuk ma jep mistrinë, por pyet:
– Qenke usta?!
Dhe ai qesh, lë mistrinë mënjanë e më shtrin dorën. Zëmë e bisedojmë. Është Hima. Prej vitesh është në Kamëz. Po këtu ka shtëpinë. Një shtëpi njëkatëshe e hijshme dhe e kredhur mes gjelbërimit.
– Vij shpesh… Nuk më bën zemra ta lë… Kjo natyrë e ky dhè janë pasuria jonë më e madhe. Këtu janë të parët e të parëve, të parët, ne dhe ata që do të vijnë. Ah, të ketë ujë ky dhè!
Hima prin për te oborri i shtëpisë… Kur vë re se nuk po e ndjek thotë me dredhi:
– Po ti, a deshe të dish për gjithë këto pemë e gjithë këtë gjelbërim? Eja të shohësh baçen!
Dredhia e Himës më bën t’i shkoj pas. Shegë, mollë, kumbulla, thana, manaferra, rrush, kivi, arra…
– Ky dhè, megjithëse uji është aq sa për t’ia shtuar etjen e jo për t’ia shuar atë, është flori, – thashë.
Dalim në udhë dhe Hima më përcjell gjer përtej cakut të bashtinës së tij, atje ku udha merr një teposhte të butë, drejt e për te krojet. Vetem kur u ndjeva i vetëm, ia behu Mendimi.
– Po ti ku ishe?
– Se mos të duhem kur je me të tjerë, – më thotë. – Kanë ata çfarë të të tregojnë… Pa prit! Është Ymeri… Përcjell mendimin e tij… Sikur të jemi takuar me të në udhë… Ja çfarë shkruan:
– Çfarë toke ishte! Me mijëra kv drithëra buke jepte dheu i Fullqetit. Po sot? Është lënë pas dore… thuajse në mëshirë të fatit… Pa ujë për dheun, pa ujë për njeriun… Minihece-t po kthehen në kuçedra, ndërsa jetës në Fullqet i mungon buzëqeshja e të rinjve… madje edhe buzëqeshja e fëmijëve…
– Të kujtohet çfarë tha Musai në Unjate? Në Unjate bënim pak misër… Fullqeti ishte hambari i drithit për gjithë fshatrat përreth… Edhe për ne… Ndaj i zinim kosharet që herët në Fullqet. Dhe fullqetasit na e jepnin me çmimin fillestar, edhe pse çmimet mund të ngriheshin…
– Edhe pse e eshkur për ujë, kjo tokë i do njerëzit e saj, sepse ata e duan, – i them Mendimit. – E tha edhe Hima: “Fullqeti, ende, është një nga fshatrat më të populluara në Mat dhe ka pak shtëpi të braktisura. Shumë janë larguar, por pak shtëpi janë braktisur e lënë shkretë.”
– Mbase prandaj ky dhè, edhe pse i eshkun për ujë u kthen pas mundin dhe djersën njerëzve punëtorē, të dashur, bujarë e diturakë. Ata që marrin besimin e njerëzve, po nuk e ndiejnë detyrën e shenjtē qē, sē pari, të shuajnē etjen e kesaj toke të shenjtë, as nuk e kuptojnë se vetëm buzët po t’i njomin këtij dheu, ai do të vlente dhjetëra mini hec-t që kanē mbirë e mbijnë si kërpudhat përrenjve.
– Ej, ti je gati të bësh poezi, – qesh me Mendimin. – Pastaj ç’keni ju, ti e Ymeri, me ato minihece-t, ë? Ata dritë japin…
– Dritë? Patjetër, dritë… Kush tha se nuk duam dritë? Por, më përpara dua ujë, ujë të pinë njerëzit, ujë të njomet edhe toka… Po nuk piu ajo…
– Poezi…
– Përse poezi? Ky dhè në 2/3 e tij është i rrethuar me ujë… Ujë… Pa ujë…
Ndërkohë, pasi jam freskuar te krojet dhe kam përshkruar një udhë përmes lisnajës, kam dalë në lagjet e epërme të fshatit dhe nuk po gjej udhën të kthehem në qendër. Ndalem aty ku poshtë udhës është një shtëpi gjatësore, që ngjason më shumë me një kullë të vjetër. Një burrë, i nxirë nga dielli, çan dru. Më vë re dhe ende pa kërkuar ndihmë për udhën e humbur, më fton për kafe. Por unë i them shqetësimin tim. Ma bën me dorë të shkoj te ai.
– Kalo këtej, përmes arave… Janë të miat… Dhe futu në zabel. Nga aty del te shkolla… E po mirë, e shoh se kërkon udhë tjetër, – thotë i zoti i shtëpisë duke qeshur dhe lë sopatën e vjen te unë. Më nxjerrë disa dhjetëra metra më poshtë. Që nga aty më drejton në një udhëz të hijezuar që më çon në një përrua me lisa të gjatë e të kapatherur me kulpëra. Më tej, udha, e shtruar me gurë të murrmë zalli, më çon te një urë druri.
Gjithçka është si në përrallë. Dielli nuk duket askund dhe uma e të nxehtit nuk ndihet. Dhe duhet ta besoni: dëgjohet kënga e trishtilit… del rrafshina e valëzuar anē brigjeve të Matit, me vështrimin rreth e qark maleve, me dhè e bashtina të eshkuna pēr ujē, e pērsëri tē begata, e përsëri të gjallëruara prej dashurisë e shpresës së bijve të saj punëtorë, bujarë e me dëshirën e kahmotshme për dituri. Njē befasi e udhëtimeve më këmbë përmes viseve ku edhe udhët hijeshojnë e hijezojnē në këto ditē përvëluese me fruta që, sivjet, po thyejnë krahēt e pemëve.
Harrohet edhe mendimi… Harrohem…
Dhe kthehem i vetëm për në qytezë, pranë frymës së rrjedhës së Matit.
Nga Fatmir Gjestila – Shkrimtar, letërsi për fëmijë, poezi, monografi.
Për t’u bërë pjesë e grupit të “Gazeta Diaspora Shqiptare” mjafton të klikoni: Join Group dhe kërkesa do t’ju aprovohet menjëherë.
