Akademik Mahir Domi ishte një ndër gjuhëtarët më të rëndësishëm shqiptar, i cili dha një kontribut të madh në shumë fusha, veçanërisht në sintaksë. Sot në 105-vjetorin e lindjes kujtojmë se ai ka lënë në dorëshkrim një sërë tekstesh studimore e me vlera dokumentare. Sipas vajzës së tij, Etleva Domi, në një intervistë të dhënë për gazetën shqip, thuhet se “ndër dorëshkrimet e tij një pjesë të mirë e zë letërkëmbimi me personalitete shqiptare apo albanologë të huaj, nga: Lambertz, Babinger, Desnickaja, Cimochoëski, Georgiev, Todorov, Mihaescu, Schmidt, Thierbach, Knobloch, Hubschmid, Konstantinović, Ŏlberg, Mazon, Boissin, Gsell, Rey, Gutt, Perrot, Rosetti, Jochalas, Svane, Solano, Bellusci, Guzzetta, Pissani te Bulcholz, Ferrari, Altimari, Mindak, Savicka etj., etj., etj., kartolina e letra falënderimi të kosovarëve, – sa herë që ato udhëtonin jashtë vendit të tyre, – të arbëreshëve nga Kalabria e Greqia, të arsimtarëve të shumtë nga Shqipëria, miqtë e ish-studentëve të tij, që meritojnë të përmblidhen në një botim. Në arkivin e tij numërohen në dorëshkrim punime të botuara, por të pajisura me plotësime e shënime nga dora e tij, në ndonjë rast edhe të përpunuara; gjenden të dorëshkruara faqe të tëra për autorët e vjetër, udhëtarët e huaj për gjuhën shqipe; skeda të shumta të vjela për të ilustruar shembuj në punimet e tij; kumtime e leksione në frëngjisht e italisht të mbajtura jashtë vendit; diskutime në mbledhje e redaksi të ndryshme; fotografi me çaste shumë të bukura të regjistruara në mes të miqve e kolegëve të tij, shqiptarë apo të huaj; shënime për studentët që ai ka bërë kujdes t’i ruajë duke i vendosur në një vend të veçantë; dëftesa e diploma të tij.
Në kujtim të veprës që la pas dhe të emrit të tij të ndritur, po paraqesim disa të dhëna biografike mbi akademikun Mahir Domi.
Mahir DOMI (1915–2000). Gjuhëtar, profesor, akademik, Mësues i Popullit. Lindi në Elbasan. Studimet e mesme i nisi në Normalen e Elbasanit dhe i vazhdoi e përfundoi në Liceun Kombëtar (francez) të Korçës (1937). Ndoqi studimet e larta për filologji klasike dhe u diplomua në Universitetin e Grënoblës (Francë) më 1941. Po atë vit filloi punën si mësues e më pas si drejtor në Shkollën Normale të Elbasanit. Që nga viti 1947 punonjës në Institutin e Shkencave, njëkohësisht pedagog në Institutin e Lartë Pedagogjik. Mori pjesë në hartimin e “Fjalorit të gjuhës shqipe” (1954). Me themelimin e UT u caktua përgjegjës i katedrës së gjuhës shqipe (1957–1962) dhe i sektorit të gramatikës e dialektologjisë në Institutin e Gjuhësisë e të Letërsisë (1957–1991). Ka dhënë lëndët sintaksa e gjuhës shqipe, morfologjia historike e shqipes dhe historia e albanologjisë. Është një ndër anëtarët themelues të ASHSH dhe anëtar i Presidiumit të saj.
Veprimtaria shkencore e Mahir Domit shtrihet në shumë fusha të shkencave filologjike: në gramatikë (sintaksë e morfologji), histori e gjuhës, histori e albanologjisë, dialektologji e onomastikë, gjuhësi normative dhe kulturë e gjuhës, kritikë shkencore, histori e letërsisë etj. Mahir Domi drejtoi punën për ngritjen e kartotekës së gramatikës dhe për hartimin e veprës “Gramatika e gjuhës shqipe” (në dy vëllime, shih); është kryeredaktor i saj, redaktor e bashkautor i vëll. II “Sintaksa”. Ka hartuar tekstet universitare “Morfologjia historike e shqipes” (1961) dhe “Sintaksa e gjuhës shqipe”, pjesa I (1968), pjesa II (1969). Ka shkruar dhe një varg artikujsh dhe studimesh sintaksore për çështje të përgjithshme të sintaksës së shqipes dhe të zhvillimit të strukturës së saj, si për njësitë sintaksore (fjalia, periudha, togfjalëshi, gjymtyrët e fjalisë, për llojet e raporteve sintaksore dhe mjetet e shprehjes së tyre, për sintaksën e tekstit, për gjymtyrët homogjene, fjalët e grupet e fjalëve gramatikisht të palidhura me gjymtyrët e fjalisë, gjymtyrët e veçuara, për fjalitë e pazbërthyeshme e fjalitë mungesore etj. Në fushën e historisë së gjuhës ka shkruar disa artikuj e referate për problemin e origjinës së gjuhës shqipe dhe për çështje të marrëdhënieve të gjuhës shqipe me gjuhë të Ballkanit, sidomos me rumanishten, si: “Prapashtesa ilire dhe shqipe, përkime dhe paralelizma” (1974), “Konsiderata mbi tiparet e përbashkëta të shqipes me gjuhët ballkanike dhe mbi studimin e tyre” (1975), “Mbi disa përkime dhe paralelizma sintaksore shqipe-rumune” (1977), “Probleme të historisë së formimit të gjuhës shqipe, arritje dhe detyra” (1982). Mahir Domi ka dhënë kontribute të shumta për historinë e gjuhës së shkruar në përgjithësi, për fillimet e shkrimit të gjuhës shqipe e tekstet e vjetra shqipe, për probleme të shqipes letrare gjatë Rilindjes, për gjuhën standarde, për kulturën e gjuhës.
Ka qenë anëtar i komisioneve për hartimin e projekteve të drejtshkrimit (1956, 1967) dhe të veprave “Drejtshkrimi i gjuhës shqipe” (1973), “Fjalori drejtshkrimor” (1976), “Rregullat e pikësimit në gjuhën shqipe” (1981, 2002). Anëtar i komisionit organizues dhe delegat i Kongresit të Drejtshkrimit (1972). Ka marrë pjesë në komisionet hartuese të një vargu fjalorësh terminologjikë, ndër të cilët edhe “Fjalori i termave të gjuhësisë” (1975). Mahir Domi organizoi dhe drejtoi përshkrimin e studimin tërësor të të folmeve të shqipes nëpërmjet skicash të thjeshta, monografish e studimesh përgjithësuese, për të arritur deri te “Atlasi dialektologjik i gjuhës shqipe”; themeloi dhe drejtoi përmbledhjen “Dialektologjia shqiptare”; ishte gjithashtu nismëtar i mbledhjes së lëndës onomastike dhe i themelimit të një kartoteke të veçantë, bashkautor i pyetësorit për mbledhjen e toponimisë dhe autor i disa artikujve nga kjo fushë. Mahir Domi është autor i pjesës për letërsinë e vjetër shqiptare dhe letërsinë me alfabet arab në veprën “Historia e letërsisë shqipe”, vëll. I (1959), botim i UT, si dhe një ndër redaktorët e veprës “Historia e letërsisë shqiptare” (1983), botim i ASHSH. Si autor i një vargu recensionesh ka sjellë ndihmesë në zhvillimin e kritikës shkencore, duke i hapur rrugën hartimit të një historie të mendimit gjuhësor shqiptar. Me tekstet e sintaksës dhe të letërsisë së huaj Mahir Domi ka dhënë ndihmesë edhe për arsimin e përgjithshëm. Ka marrë dy herë Çmimin e Republikës të shkallës së parë.
Burimi origjinal, këtu:
