Kuvendi i Tretë i Studimeve Arbëreshe, i cili mbahet çdo dy vjet, përbën ngjarjen më të rëndësishme studimore të organizuar nga Qendra e Studimeve dhe e Publikimeve për Arbëreshët (QSPA), këtë vit vjen me temën bosht “Narrativa të së shkuarës dhe së tashmes në dialektikën diasporë– vendi amë: Arbëreshët dhe Shqipëria”. Kjo çështje me një rëndësi të qenësishme për kombëtarinë, diskutohet për herë të parë në qarqet akademike shqiptare, në një trajtim i cili mëton të hedhë dritë përmes interpretimesh shkencore të shkollave të reja të mendimit mbi këtë raport të vendit amë, Shqipërisë, me komunitetin arbëresh, mbi dialektikën dhe dimensionet komplekse të diasporës dhe vendit të origjinës. Do të mbahet një Lectio Magistralis nga një studiues me reputacion ndërkombëtar, i cili do të ndiqet nga diskutime e debate të studiuesve shqiptarë e arbëreshë.
Në studimet e dekadave të fundit, koncepti mbi diasporën është larguar nga zanafilla e semantikës së saj, duke përfshirë një term sa kompleks, po aq edhe dinamik, duke sfiduar edhe interpretimet tradicionale edhe mbi konceptet bashkëudhëtare të diasporës, siç janë identiteti, përkatësia, kultura dhe trashëgimia. Nëse në pikënisje të saj, koncepti diasporë mbartte në vetvete zhvendosjen, shpërhapjen dhe mërgimin nga vendi amë, në ditët e sotme, diaspora shpërfaq në semantikën e saj edhe format e proceset përmes të cilave komunitetet diasporike formësojnë e artikulojnë identitetin e kulturën e tyre duke ndërtuar përmes narrativave, marrëdhënie komplekse, dinamike e ndërvepruese me vendin e origjinës dhe vendin pritës. Shtrirja semantike e diasporës implikon edhe identitetin, duke e sfiduar atë, dhe jo duke e parë tashmë si një koncept të palëvizshëm dhe të fiksuar në kohë, por si një identitet diasporik, i cili vjen si një produkt i kontektesteve të ndryshme socio-kulturore, ku vendet pritëse veprojnë si agjentë kryesorë në formimin dhe zhvillimin e diasporave.
Nën këtë dritë arsyetimi, kur flasim për diasporën arbëreshe, na ndërmenden Papas Antonio Bellusci i cili në artikullin me titull “Le tre Patrie” në revistën “Lidhja” (L’Unione, n. 2-3, aprile/ prill 1981) shprehet se identiteti kulturor i arbëreshëve kishte të trupëzuar “tre “atdhe” si simbolikë të tyre: Shqipërinë për gjuhën dhe traditat shqiptare, Greqinë për ritin fetar greko-bizantin dhe Italinë për shtetësinë dhe vendin ku ata jetojnë”. Përpjekjet e komuniteteve arbëreshe për të mbajtur gjallë lidhjet me Shqipërinë dhe anasjelltas, kanë qenë jo thjesht të parreshtura, por këmbëngulëse, aspekt i cili ka ndikuar në mënyrën se si diaspora historike dhe vendi amë, e kanë perceptuar njëra-tjetrën: arbëreshët përmes lenteve nostalgjike, duke kanë ndërtuar narrativa ndaj atdheut të humbur, ndërsa Shqipëria/vendi amë duke ndërtuar legjitimuar narrativa kombëtare për të ndërtuar apo ripërtërirë lidhjet me të shkuarën.
