Një thesar i pazbuluar dokumentesh që për dekada fjeti në raftet e Arkivit Qendror Shtetëror të Filmit (AQSHF) vjen tani për herë të parë në formën e një libri: “Dokumente arkivore në fondin e Arkivit Qendror Shtetëror të Filmit 1954-1994; Procesverbale të mbledhjeve në Kinostudion ‘Shqipëria e Re’”.
3Autorja është Eriona Vyshka, arkiviste dhe njohëse e hollësishme e fondit filmik kombëtar, e cila ka përmbledhur me kujdes një segment të rrallë të historisë kulturore shqiptare — procesverbalet e mbledhjeve të Kinostudios.
Libri mbulon një periudhë 40-vjeçare, nga viti 1954 deri në 1994, dhe përqendrohet kryesisht në procesverbalet e periudhës 1973–1994, ndërsa dokumentacioni shtesë, përfshirë skenarët e parealizuar, daton që nga themelimi i institucionit filmik.
Mbledhjet e dokumentuara nuk ishin vetëm për shqyrtimin e skenarëve. Ato përfshijnë gjithashtu çështje organizative, analiza pune, projekt-plane, bilance realizimesh e mosrealizimesh, takime politike, e madje edhe “gjyqe kolektive” ndaj punonjësve që devijonin nga normat e sistemit.
Libri, i botuar nga AQSHF, synon t’u japë studiuesve akses të strukturuar në një material të shpërndarë dhe të papërpunuar deri më tani. Ky mungesë organizimi e ka bërë të vështirë, në mënyrë paradoksale, përdorimin e arkivave filmike nga studiuesit e kinematografisë shqiptare, ndonëse këto ishin teknikisht gjithnjë të hapura.
Përtej aspektit dokumentar, kjo përmbledhje ofron një dritare në mënyrën sesi funksiononte Kinostudio “Shqipëria e Re” — jo vetëm si institucion krijues, por si strukturë e ngjeshur nën kontrollin politik të kohës. Mbikëqyrja e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, si dhe e Ministrisë së Arsimit dhe Kulturës, e bënte çdo vendim artistik një veprim edhe politik.
Nëpërmjet këtij libri, Vyshka jo vetëm arkivon, por bën të prekshme atmosferën e kontrollit, disiplinës, dhe krijimtarisë që karakterizoi Kinostudion në dekadat më të rëndësishme të prodhimit të filmit shqiptar. Në një vend ku arti i së shkuarës është shpeshherë i mbuluar nga pluhuri i amnezisë institucionale, kjo përpjekje është një ftesë për kujtesë kolektive — dhe ndoshta për një lexim të ri të historisë së ekranit shqiptar.
