Bota letrare është plot me kryevepra të harruara, që presin të zbulohen nga studiues dhe entuziastë të historisë. Një prej tyre është romani “In the Crescent’s Dark Shadow”, i shkruar nga John H. Crabb dhe botuar nga Dorrance & Company më 21 tetor 1952. Pavarësisht se shtëpia botuese Dorrance vazhdon të jetë aktive, kjo vepër mbresëlënëse e letërsisë historike ka mbetur kryesisht e panjohur deri më sot. Romani sjell historinë e Skënderbeut, heroit shqiptar të shekullit XV, i cili luftoi si për, ashtu edhe kundër Perandorisë Osmane.
Autori dhe formimi i tij akademik
John Holland Crabb, autor i romanit, ishte nga Huntington Woods, Oakland, Michigan. Ai përfundoi studimet në Universitetin e Michigan-it në vitin 1943, ku mori një diplomë në histori, një bazë e fortë që i shërbeu për kërkimin e kujdesshëm dhe vëmendjen ndaj detajeve në këtë vepër. Më tej, Crabb ndoqi studimet në Shkollën e Drejtësisë të Harvardit, ku u diplomua në vitin 1948. Ai u pranua gjithashtu në Shkollën e Diplomacisë të Universitetit Tufts dhe fitoi një bursë prestigjioze Fulbright, të cilën e përdori në Guatemala në vitin 1958.
Karriera e tij profesionale përfshinte një angazhim të spikatur në akademi, ku shërbeu si profesor i së drejtës në Universitetin e Dakotës së Veriut, duke ndihmuar në formimin e brezave të rinj. Gjatë viteve të fundit të karrierës, ai dha mësim në Francë dhe Afrikë, duke dëshmuar perspektivën e tij kozmopolitane dhe përkushtimin ndaj arsimit.
Romani dhe rëndësia e tij historike
Romani “In the Crescent’s Dark Shadow” përbëhet nga dhjetë kapituj, duke transportuar lexuesit në Ballkan gjatë periudhës së sundimit osman. Historia nis me Skënderbeun, veshur me uniformën më të mirë të vitit 1443 të ushtrisë osmane, dhe Ali Mustafën, përfaqësues civil i Perandorisë Osmane, në një mision për të rekrutuar jeniçerë në Maqedoni.
Crabb e përshkruan me mjeshtëri Skënderbeun, duke ofruar një rrëfim të detajuar për jetën e tij të hershme, aftësitë ushtarake dhe ngjitjen brenda hierarkisë osmane. Në libër përmendet:
“Karriera e Skënderbeut Beut si Jeniçer kishte qenë jashtëzakonisht e suksesshme. Ai kishte lindur rreth tridhjetë vite më parë si Gjergj Kastrioti, biri i një fisniku shqiptar. Në moshë të njomë ishte dorëzuar si peng te turqit, si garanci për besnikërinë e vazhdueshme të krerëve shqiptarë ndaj Portës së Lartë. Ai u bë mysliman dhe u quajt Skënder në një nderim të largët ndaj Aleksandrit të Madh të antikitetit maqedonas. Sulltani kishte marrë menjëherë një simpati të veçantë për djalin dhe e kishte rritur në mjediset e oborrit osman.”
Ky fragment përshkruan në mënyrë të hollësishme sfondin e Skënderbeut dhe përgatitjen e tij, duke shërbyer si bazë për kryengritjen e tij të ardhshme kundër osmanëve.
Vlerësimi dhe rivlerësimi i romanit
Romani i Crabb-it, megjithëse mori vëmendje në disa gazeta si New York Times, Oakland Tribune, Morning Union, dhe Roanoke Times, nuk arriti të fitonte njohjen e merituar dhe mbeti në harresë. Fatmirësisht, përpjekjet për ta rikthyer këtë vepër në vëmendje po intensifikohen. Autori i këtij artikulli ka blerë kopje fizike të romanit, duke siguruar që kjo kryevepër e harruar të mos humbasë me kalimin e kohës.
Duke përshkruar kompleksitetin e identitetit dhe besnikërisë përmes figurës së ander Beut, Crabb sjell një dimension të ri në rrëfimin historik të Skënderbeut. Romani është një pasqyrë e tensioneve mes trashëgimisë dhe besnikërisë ndaj një perandorie të huaj, duke ofruar një interpretim të veçantë të një prej figurave më të qëndrueshme të historisë.
Rivlerësimi i “In the Crescent’s Dark Shadow” na ndihmon jo vetëm të vlerësojmë potencialin letrar të kësaj vepre dhe autorin e saj, por edhe të nderojmë trashëgiminë historike të Skënderbeut—një figurë që vazhdon të frymëzojë breza ndër shekuj dhe në mbarë botën.
Nga Halit Daci
Përkthyer dhe përshtatur nga gjuha angleze Diaspora Shqiptare
