Iniciativat sociale, ekonomike, kulturore dhe politike që sot përqafojnë temën e sistemit rrugor të Italisë jugore, nevojat e urës së varur mbi ngushticën e Mesisë,\ Streto di Messia, tregojnë një mangësi historike, ndaj pararendësit ose, më mirë akoma, gjeniut, të aftë arbëreshi Luigi Jura\ Giura\ Xhura. Ky gjeni lindi në një katund arbëresh Maschito, 14 tetor 1795 dhe ndërroi jetë në Napoli, 1 tetor 1864)
Sa herë bisedohet për këtë tematikë, mendja më shkon tej ajo mungesë serioze kujtese dhe respekti për popullsinë e Arbëreshëve, si në Kalabri dhe Siçilia të cilët kanë shënuar historikisht kthesën kulturore, politike dhe ekonomike gjatë gjashtë shekujve të fundit në territorin Italian
Figurat gjeniale institucionale, kulturore dhe lokale, të cilave duhet t’u referohemi nga kujtesa janë të panumërta dhe, veçanërisht në këtë fazë e planifikimi ku kërkohet që Çizmja Italiane të bashkohet me ishullin e saj më të afërt pa marrë parasysh dhe pa kujtuar gjeniun e saj me origjinë arbëreshe projektuesi i urave për bashkimin vëllazëror të popujve, me përdorimin të katenarëve të pezulluar, gjeniun Xhura
Ky projekt i lashtë shërben për të bashkuar dy fenerët ekstremë, kalabrezë dhe sicilianë, pikërisht për këtë arsye duhet të ketë të paktën një notë minimale të meritës. Ky arbëresh, Xhura\ Jura që fillimisht si bir mërgimtari, punëtorë bujqësie, dhe pas parantezës së formimi kulturor, duke u bërë emblema e politikës, shkencës ekzakte dhe ekonomisë, duke kontribuar ndjeshëm në mënyrë që Italia, ishte një dhe e pandashme.
Po iu kujtoj popullsisë së sotme që përbën rajonin stoik, është edhe një popullsi e përhapur në rajone të Italisë në gjuhën arbëreshe, popullsi që presidenti Mattarella në San Demetrio Corone në 2018 e përcaktoi atë si “një model solid dhe afatgjatë i pritjes dhe integrimit për të gjithë Mesdheun në epokën moderne”.
Meqenëse jemi në këtë kuadër do ishte mirë të përmendim disa faza themelore të kësaj disipline specifike inxhinjerike, e cila filloi në 1808 në Napoli kur erdhi u krijua “Corpo di Ponti e Strade me Shkollën Trajnuese fqinje” me një gjurmë në gjuhën frënge, puna e të cilit ndau territorin e mbretërisë në zona homogjene në të cilat do të operohet dhe, në secilën prej tyre, të ketë një person specifik kontakti, por shprehi për të ndërhyrë në mënyrë autonome ndaj popullatës apo përfaqësuesve vendorë.
Çështja nuk u zgjidh lehtë dhe u zvarrit për shumë vite, në të cilat pati shumë episode që hodhën dyshime për të ardhmen e Korpusit dhe, rreth vitit 1817, madje rrezikoi falimentimin duke pasur parasysh numrin e madh të sprovave të cilave u nënshtrohej vazhdimisht. Pika e kthesës erdhi kur në vitin 1824, kur drejtimi iu besua oficerit Burbon Carlo Afan de Rivera, ky i fundit përveç duke pasur një karrierë të shkëlqyer ushtarake, ai kishte bashkëpunuar për shumë vite në punishtet hartografike të mbretërisë, prandaj i qartë dhe me njohuri eksperte për territorin, por edhe i plotësuar nga një edukim i madh në fushën e botanikës. Rivera mori përgjegjësinë për të futur plotësisht statutin që rregullonte Korpusin tashmë të krijuar dhe të testuar në Francë.
Më pas, kthesa përfundimtare erdhi kur, me një buxhet prej rreth gjashtë mijë dukatesh, ai dërgoi Luigi Jura, me titullin inxhinier dhe arkitekt, i shoqëruar nga tre inxhinierë të rinj Agostino Della Rocca, Federico Bausan dhe Michele Zecchetelli, në shtetet italiane, në Franca, Anglia dhe disa vende në Zvicër për të vizituar dhe përvetësuar metoda të reja në fushën e inxhinierisë dhe të industrisë së rifilluar fuqishëm.
Jura, u largua nga Napoli më 18 korrik 1826 për t’u kthyer më 27 korrik 1827, programi i udhëtimit i ndjekur nga teknikët napolitane ishte drejtohuni në një mori sitesh, nga të cilat më të rëndësishmet dhe më të pasurat me informacion ishin ato në Paris dhe Londër. Inxhinieri arbëreshë mund të konsiderohet si një nga restauruesit e Shkollës sonë të lashtë të aplikimit; e cila ishte shkolla e parë speciale për inxhinierët e Urave dhe Rrugëve që Italia mund të krenohet. Në vitin 1828 ai u ngarkua nga qeveria napolitane për të ndërtuar një urë të varur me katenë hekuri në shtylla të vetme guri, për të lidhur mbi Garigliano shtetin papnor me ata të mbretërisë napolitane. Ishte në Itali puna e parë e këtij sistemi të ri që shmangte krijimin e mureve në shtratin e lumit, me pasojë kursim i konsiderueshëm, i kohës dhe parave; risia e kësaj ure përfaqësohet nga pajisja lavjerrës për të cilën u ngjit. Jura është nderi i stilistëve evropianë dhe ende mban rekordin në këtë oper gjeniale.
Lavjerrësi i dyfishtë i vendosur në majë të shtyllës së pezullimit ishte në gjendje të shpërndante me saktësi forcat që vinin nga katenarët tek shtylla tek e cila shkarkonte vetëm dhe ekskluzivisht atë të përpjekjes normale. Ndërsa te zinxhirët frenues, të fiksuar në tokë me anë të pllakat mbajtëse, forcat e pjerrëta që rezultojnë, kjo ndarje e forcave ndodhi me çdo ngarkesë të aplikuar në dysheme.
Por kjo nuk ishte e gjitha inovacioni i urës që lejoi që Jura\ Xhura të kishte sukses në këtë ndërmarrje epokale, në fakt ai së bashku me pronarët e shkritoreve Mongiana në Kalabri, zhvilluan një aliazh që e lejoi atë të krijonte katenarët e pezullimit, krijimi i këmishave me metodën e vizatimit, një metodë ende e panjohur në Itali. Për më tepër, në një kohë të shkurtër falë dizajnerëve të tij grafik, ai zhvilloi si makinën që mund të kryente vizatimin e metaleve dhe atë për testin e ngarkesës.
Buzëqeshje dhe kritika ironike për gjithshka, kur punimet e Inxhinierit dhe Arkitektit të
Ri Arbëreshë, Xhura, panë të titulluar në anglisht dhe frëngjisht një pelegrinazh kulturor dhe shkencor, të cilët vinin për të kopjuar dhe për të marrë frymëzim, mbi ndërtimin e urave, daljet e kullimit në det, sepse gjeniu i Arbërisë Jura e tejkaloi gjenialitetin e romakëve (Shih kanalin Fucino).
Më 10 maj 1831, e gjithë kultura e gjeniut evropian i kishte bërë të shikonte mbretin në ujërat e Gariglianos, e shumë të tjerëve iu desh të ndryshonin mendje kur panë se funksionoi “lavjerrësi i dyfishtë” i pezullimit i shpikur nga gjeniu arbëreshë Xhura\Jura, duke hapur kështu një epokë të re për të lidhur dhe bashkuar njerëzit, për një ekonomi të re. Në fakt, që nga ajo datë u hap një skenar i ri që bashkoi dy pjesë të Italisë për herë të parë, përkatësisht Mbretërinë e Napolit me Romanitetin e krishterë papnor.
Sot prezantohen projekte dhe referohen kujtesës, por askush nuk e vlerëson gjenialitetin e arbëreshëve, as ata të Kalabrisë. Nga veriu dhe jugu, ai iu bëri jehonë ideve dhe pasioneve unitare, siç nuk është zbuluar askund tjetër në Itali.
Urat në Evropë dhe në mbarë globin, edhe më ekstremet apo më të gjera, janë një kopje e vërtetë e gjeniut arbëreshë; i cili punoi dhe veproi për të bashkuar njerëzit dhe për t’i dhënë të gjithëve mundësinë për të përmirësuar veten.
Sot në Itali flitet një urë për të bashkuar Kalabrinë dhe Sicilinë, për qëllimin dhe për të ndriçuar më mirë brezat e rinj, dhe kur flitet për vepra të tillë, nuk do të ishte mirë që të përmenden tç thuhen e të rrëfehet për gjeniun e urave, por edhe për këtë pakicë historike arbëreshe që i dha aq shumë shtetit Italian, me njerëz e gjeni , për të ekspozuar aktivitetet e tyre në fushat themelore të jetës së qytetëruar në Italinë e Jugut.
Historia e çizmes historike që shtrihet në qendër të Mesdheut që nga shekulli i 14-të citon dhe shënon ngjarje natyrore, popuj të dominuar, duke rezultuar në ndëshkimin dhe abuzimin e disave në favor të të tjerëve, mes kësaj historie le të kujtojmë një popullsi që po përjetonte një emergjencë, pushtimi, por edhe sociale, fetare, e njohur si diaspora ballkanike, edhe ajo arbëreshe e cila zbarkoi në tokat jugore, veçanërisht në Abruzzo, Molise, Pulia, Basilicata, Campania, Kalabria dhe Sicilia, jo për të pushtuar apo pushtuar popullin indigjen, por për të qëndruar vëllazërisht të bashkuar dhe për të përmirësuar ato toka, sipas kulturave të zakonshme të triptikut mesdhetar. Me gjithë këtë mundim të vazhdueshëm, pa pushim brezash njerëzish të mirë, të njëjtëve që kanë kontribuar në valorizimin këto vende, me gjenialitetin e të bërit të saj Jura\ Xhura që fal shpikjes së tij, ndërtohet ura midis provincave të RC dhe Messina, dhe e e keqja është se nuk i dhanë meritën krijuesit dhe pasardhësve të tij Arbëreshë, të cilët edhe pse të përcaktuar si pakicë, i dhanë shtetit italianë njerëz gjeni, që meritojnë të krenohen, për ketë pakicë historike quajtur arbëresh që i dha njerëz të penës por edhe shumë heronjë shtetit italian ku ata krijuan një atdhe të dytë. Arbëreshët ishin një mirëseardhje e heshtur dhe integrim.
Përgatiti Atanasio Pizzi (Nga italishtja Ornela Radovicka)
