Një delegacion artistësh fantastikë shqiptarë nga Tirana, Shqipëri, bashkuan forcat me një pianiste zvicerano-shqiptare dhe muzikantë danezë, për të regjistruar 50 këngë tradicionale shqiptare, të aranzhuara nga pianistja e parë shqiptare, Lola Gjoka (Aleksi).
Këngët e Lola Gjokës janë një shkrirje e këngëve autentike popullore shqiptare dhe muzikës klasike – një thesar kulturor që do të shohë tashmë dritën e diellit, pas shtatë dekadash.
Lola Gjoka (Aleksi) 1910-1985, ishte pianistja e parë shqiptare, e cila luajti një rol vendimtar në sjelljen e muzikës klasike në Shqipëri. Lola aranzhoi 50 këngë shqipe, të bazuara në këngët autentike popullore shqiptare që ishin ende gjallë, të kënduara nga vendasit në mbarë vendin.
Lola Gjoka (Aleksi) i shënoi notat dhe kompozoi shoqërimin e këngëve në piano, duke qëndruar sa më besnike ndaj autenticitetit të këngëve. Këto këngë u bënë pjesë e koncerteve klasike që ajo dha, së bashku me këngëtarët e parë të belkantos në Shqipëri.
Në vitin 1912, Shqipëria fitoi më në fund pavarësinë e saj, pas 500 vjetësh pushtimi nga Perandoria Osmane – një pavarësi e arritur kundër të gjitha gjasave. Kur më në fund turqit u larguan, vendet fqinje u përpoqën të ndanin Shqipërinë mes tyre, gjë që pjesërisht ia dolën. Kur më në fund patëm një komb, dëshira për të dalë nga prapambetja ekstreme, politikisht, ekonomikisht dhe kulturore, ishte e gajllë në shpirtin dhe shpirtin e popullit shqiptar.
Kështu muzika klasike mori rrugën drejt Shqipërisë.
Lola Gjoka (Aleksi) lindi në Sevastopol të Krimesë. Prindërit e saj ishin emigrantë shqiptarë. Babait të saj i pëlqente të këndonte këngë popullore shqiptare dhe ishte mandolinist i pasionuar. Babai i Lola Gjokës e donte muzikën dhe donte që vajza e tij të kishte mundësinë të luante piano, ndaj bleu një piano për Lolën.
Kur ishte 9-vjeç Lola filloi të merrte mësime për piano në shkollë dhe mësuesja e saj e pianos ishte shumë e emocionuar për talentin muzikor të Lolës.
Lola Gjoka ka studiuar në konservatorin e muzikës në Sevastopol. I kishte mbetur edhe një vit për tu diplomuar, kur studimet ju ndërprenë. Në vitin 1932, një ultimatum, në formën e një ligji, iu dha emigrantëve: ose bëhuni shtetas të Bashkimit Sovjetik, ose largohuni nga vendi. Familja ishte shumë patriotike për të hequr dorë nga identiteti i saj shqiptar, duke e ditur se sa e vështirë kishte qenë arritja e pavarësisë për popullin e tyre. Kështu, familja u largua për t’u kthyer në Shqipëri.
Lola ishte 21 vjeç. Ajo mbërriti në Shqipëri si pianistja e parë shqiptare. Më vonë, ajo mbaroi studimet dhe u diplomua në Athinë, pasi fitoi një konkurs pianoje në Vjenë. Kur familja e Lolës u largua nga Krimea, ata morën pianon me vete, pasi e dinin që nuk kishte piano në Shqipëri.
Turneu përfundoi në mënyrë tragjike, kur vëllai i vogël i Lolës vdiq në udhëtimin e tyre. Me të mbërritur në Korçë të Shqipërisë, miqtë e vjetër e ndihmuan familjen të qetësohej dhe Lola filloi t’u jepte mësime vajzave dhe djemve të familjeve më të pasura, për të siguruar jetesën e familjes së tyre, e cila kishte humbur të gjitha kursimet për shkak të hiperinflacionit.
Kur Lola erdhi në Korçë, fara për një rilindje kulturore ishte mbjellë nga këngëtari i parë i operës lirike shqiptare, Mihal Ciko, i cili ishte kthyer nga jashtë në vitet 1920.
Ai ishte i pari shqiptar që studioi në Milano në Konservatorin Guiseppe Verdi. Mihal krijoi shumë emocione jo vetëm në Shqipëri. Mori pjesë në konkursin ndërkombëtar të këngës popullore në “Fiera di Milano” në vitin 1924, ku interpretoi këngë popullore shqiptare, këngë që nuk ishin kënduar më parë jashtë Shqipërisë.
Interpretimi i Mihal Cikos ishte aq emocionues, sa fitoi konkursin. Lola Gjoka dhe Mihal bashkuan forcat. Shumë këngëtarë lirikë u kthyen në Shqipëri – sopranot Jorgjia Felice Truja, Tefta Tashko, Maria Kraja, tenori Kristaq Antoniu dhe baritoni Kristaq Koco. U formua fara e një rilindjeje kulturore, me Lola Gjokën në epiqendër. Pianistia e madh i shoqëroi të gjithë këngëtarët në ariet Verdi dhe Puccini, German Lieder, e shumë të tjera. Kënga popullore shqiptare ishte pjesë e rëndësishme e koncerteve. Shumë këngë popullore tradicionale shqiptare janë shkruar nga Lola Gjoka (Aleksi) e cila ka rregulluar shoqërimet e pianos, duke ruajtur me kujdes autenticitetin e këngëve të vjetra popullore. Tefta Tashko dhe këngëtarët e tjerë vinin tek ajo me këngë nga vende të ndryshme të Shqipërisë, që Lola t’i shkruante dhe të organizonte shoqërime në piano.
Lola Gjoka (Aleksi) dhe Tefta Tashko u cilësuan si bletët që mblodhën mjaltin nga të gjitha lulet e ndryshme të kopshtit shqiptar. Këto këngë u bënë një thesar kulturor që mbushi zemrat e njerëzve me bukuri, dashuri, optimizëm dhe shpresë për një të ardhme më të mirë.
Ky ishte fillimi i një rilindjeje kulturore në vitet ’30 dhe ’40, që zgjati për disa dekada. Në vitet 1970, Lola ripunoi këngët e saj edhe një herë. Dëshira e saj e fundit para se të vdiste në vitin 1985, ishte që këto këngë të ishin të disponueshme për brezin e ri. Për shkak të problemeve shëndetësore, fëmija i vetëm i Lolës, Juki, botoi për herë të parë një libër me 52 këngët e nënës së saj në vitin 2007, por ato nuk u regjistruan kurrë.
Unë i njoha për herë të parë disa këngë të Lola Gjokës ( Aleksi) nga pianistja zvicerane-shqiptare Ermira Lefort, e cila erdhi në Danimarkë në vitin 2019 për të interpretuar me mua dy nga këngët e Lola Gjokës në koncertin “Dialogu muzikor i kulturave”, organizuar. nga Instituti Schiller, Dialogu Ruso-Danez dhe Qendra Kulturore Kineze. Unë dhe Ermira ishim të ftuar nga konsulli danez në Tiranë për të dhënë një koncert me një program danez-shqiptar. Për shkak të koronës, koncerti u shty për në datën 5 qershor 2021. Për fat të keq Ermira nuk mundi të vinte në Tiranë dhe më duhej një pianiste për zëvendësim. Pianistja Rudina Ciko ishte zëvendësuesja e saj, një bekim do të thoja. Kur u njoha me Rudinën në maj në Tiranë, ajo më dhuroi librin me këngët e mbledhura të Lola Gjokës (Aleksit), disa javë para koncertit tonë. Në këtë mes, pata kohë të shikoja këngët e mbledhura dhe zbulova se secila prej tyre ishte shumë e veçantë dhe e bukur. Pas koncertit në Tiranë, kur kthehesha në Danimarkë, mendoja se këto këngë duheshin incizuar. Çdo këngë është si një perlë në rreshtin e një gjerdani thesari dhe njerëzit duhet të kenë akses në këtë thesar.
Shkëndija u shndërrua në zjarr, vendosa të bëj pjesën time për të regjistruar këto këngë. Nëpërmjet Rudina Cikos takova bashkëshortin e saj, dirigjentin Zhani Ciko, djalin e këngëtarit të njohur të belkantos Mihal Ciko, mikun e Lola Gjoka (Aleksit). Zhani Ciko ishte një fëmijë i rilindjes kulturore dhe mbart në zemrën dhe mendjen e tij trashëgiminë e gjallë të rilindjes kulturore shqiptare. Zhani Ciko organizoi edhe shfaqjen e parë të Simfonisë së 9-të të Beethoven në historinë e Shqipërisë, në vitet 1970. Kur fola me Zhanin për idenë e regjistrimit të të gjitha këngëve të Lola Gjokës (Aleksit), ai u emocionua shumë. Ai filloi menjëherë të punojë për realizimin e kësaj ideje. Zhani organizoi një grup këngëtarësh të mëdhenj, ku përfshiheshin sopranoja shumë e njohur Mariana Leka, sopranoja Erlinda Agolli, tenori Gerald Murraj, baritoni Antonio Zefi dhe Rudina Ciko në piano. Së bashku me pianisten e madhe Ermira Lefort, Stig Fogh Andersen, një tenor shumë i njohur danez dhe mua, një soprano danezo-shqiptare, u krijua një grup që mund të realizonte idenë. Të gjithë u takuam në Danimarkë për të realizuar projektin. Falë Knud Rasmussen, organistit në Kishën Virum, kisha na hapi dyert për të bërë regjistrimet atje. Dhe falë Stig Fogh Andersen, djalit të tij Ask dhe mikut të tij të mirë Heidrun Beer, ne ishim në gjendje të bënim regjistrimet. Falë të gjithë muzikantëve, arritëm të regjistrojmë pesëdhjetë këngët në më pak se katër ditë (27-30 dhjetor 2021).
E përfunduam projektin duke mbajtur një koncert të vogël, të cilin mund ta shihni në: https://youtu.be/y5SdUu-D5Qk.
Ky regjistrim është një ngjarje historike, siç nuk është bërë kurrë më parë. Publikimi i këngëve të mbledhura të Lola Gjokës (Aleksit) në një CD të dyfishtë në pranverën e këtij viti do të jetë jo vetëm një thesar që do t’i kthehet trashëgimisë kulturore shqiptare, por edhe një perlë që do t’i shtohet thesarit kulturor evropian. . Qofshin CD-të frymëzim për shumë koncerte dhe shkëmbime kulturore mes Shqipërisë dhe shumë kombeve. Për të porositur CD-të, kontaktoni Feride Gillesberg në: [email protected]
