Martesa e arbëreshëve ka përfaqësuar deri tani një pikë të fortë mbrojtjeje, sepse vepron si mjet për përcjelljen e parimeve, të mentalitetit dhe në përgjithësi të kulturës arbëreshe te brezat e rinj. Gjithashtu për arsyen e brendshme etnike të një ngjarjeje kaq të rëndësishme, kremtimi i martesës bëhet një faktor i rëndësishëm shoqëror dhe festohet me solemnitetin më të madh midis ngjyrave të kostumit tradicional femëror, mes riteve madhështore të shijes orientale dhe këngëve që për këtë. rrethanë tregojnë aftësi të madhe shprehëse. Martesa mes italo-shqiptarëve është e mbushur me ceremoni sugjestive, që nga ato thjesht liturgjike që pasqyrojnë botën lindore, deri te ato shumë domethënëse popullore dhe shprehje e mentalitetit të këtij populli.
Përgjithësisht dasmat shqiptare festohen të dielën, por është një traditë e lashtë vizita e porsamartuarve të enjten e javës. Me këtë rast miqtë e ndarë në dy kore i tregojnë çiftit të fejuar me melodi harmonike gjithë gëzimin e tyre për ngjarjen e lumtur.
Në ditën e dasmës, të ftuarit mblidhen si në shtëpinë e nuses dhe të dhëndrit. Një kor grash teksa ndihmonte nusen të kreh flokët dhe të vishet me kostumet tradicionale arbëreshe këndon disa vargje.
Më pas, nusja zbukurohet me një copë prej kadifeje ose mëndafshi të qëndisur që i mbulon gërshetat e lidhura pas qafës. Kjo stoli quhet “keza” dhe është i dallueshëm për statusin martesor. Në këtë moment kori i grave e fton të ngrihet dhe disa të shtëna armësh lajmërojnë ardhjen e dhëndrit që ka ardhur për të marrë nusen për ta çuar në kishë. Dera e shtëpisë së nuses është e mbyllur dhe për këtë arsye lind një konflikt i simuluar mes ithtarëve te tij dhe atyre te nuses dhe pas sfidave te ndryshme reciproke, dhëndri gjen në pragun e derës babanë e nuses, i cili me shaminë në dorë i thotë dhëndrit :
Ti skamandilin do o nusen? (Doni shaminë apo nusen?)
Dhëndri përgjigjet:
U dua nusen (dua nusen).
Me një të shtënë nga pushka hapet dera dhe hyjnë të parët dhëndri dhe dy paraninfi. Kori i grave fton nusen të marrë leje nga të afërmit dhe pasi ka marrë bekimin, nga prindërit (uraten), i shoqëruar nga miqtë, vëllai i madh ose babai largohet nga shtëpia, e ndjekur nga dhëndri i shoqëruar edhe nga të afërmit. dhe miqtë. Në kishë ceremonia zhvillohet sipas ritit bizantin, të pasur me simbolikë dhe veprime sugjestive. Ceremonia përbëhet nga dy rite të dallueshme: riti i unazave që në kohët e lashta festohej veçmas dhe nënkuptonte fejesën dhe ritin e kurorëzimit që ndodh menjëherë pas saj, dhe konsiston në vendosjen e kurorave mbi bashkëshortët.
Pasi babai ka marrë garancinë e të dashurve se dëshiron të martohn, ai i bekon dhe unazat shkëmbehen, gjë që nënkupton ngarkesën e ndërsjellë të fatit dhe besnikërinë absolute. Riti i kurorëzimit na sjell në qendër të veprimit liturgjik.
Ndërsa dhëndri kurorëzohet me një kurorë me lule portokalli, babai thotë se po e merr nusen si kurorë, e njëjta gjë bëhet edhe për nusen. Kurora këmbehet tri herë nga prifti dhe më pas nga dëshmitarët. Në shenjë të bashkimit të ri, prifti u ofron bashkëshortëve verën për ta pirë në të njëjtën gotë, e cila thyhet menjëherë më pas, si simbol i besnikërisë gjithëpërfshirëse dhe ekskluzive.
Më pas, bashkëshortët, të paraprirë nga baballarët dhe të ndjekur nga dëshmitarët, bëjnë një kthesë të trefishtë rreth tryezës ku vendoset Ungjilli në shenjë gëzimi, ndërsa këndojnë 1′ “Isaia”, që simbolizon vallen e shenjtë me të cilën janë të gjithë popujt e lashtë që dikur shoqëronte çdo solemnitet fetar. Në fund të funksionit procesioni mblidhet përsëri dhe dhëndri e merr nusen nga krahu dhe e çon në shtëpinë e re. Aty bëhet banketi martesor me vjersha dhe këngë përshëndetëse kushtuar bashkëshortëve.
Në Civita këndohet vallja, vallja klasike e shqiptarëve që interpretohet të kapur për dore dhe duke kënduar në një kor të formuar nga të gjithë të ftuarit për të nderuar bashkëshortët. Me këtë rast këndohet rapsodia “Kostandini i vogël”. Rapsodi është plot me aludime prekëse dhe motivet e pranishme në të reflektojnë në të gjitha parimet e kodit kanunor të Lek Dukaginit që përfaqëson ligjin tradicional të shqiptarëve. Festa e ditës së dasmës vazhdon deri në orët e vona të natës dhe kur në fund të ftuarit që janë kthyer në shtëpi dhe kudo mbizotëron heshtja, një grup miqsh të të porsamartuarve sjellin në vesh notat melodioze të vjershës tipike.
Marre nga webdiocesi.chiesacattolica.it Eparchia di Lungro
Për t’u bërë pjesë e grupit të “Gazeta Diaspora Shqiptare” mjafton të klikoni: Join Group dhe kërkesa do t’ju aprovohet menjëherë.
