Më 12 maj 1812, në një shtëpi modeste në Highgate, lindi Edward Lear, një djalosh i brishtë me shëndet të dobët por me imagjinatë të pakufishme. Në dekadat që pasuan, Lear do të bëhej një prej figurave më të dashura të letërsisë dhe artit britanik, i njohur njëherësh për vargjet absurde dhe peizazhet e mrekullueshme që kapnin thellësinë dhe gjallërinë e një bote në ndryshim të shpejtë — përfshirë edhe atë të një Shqipërie që Europa e njihte pak.
Në vitin 1848, ndërsa Perandoria Osmane po lëkundej dhe Evropa po jetonte frymën e romantizmit, Lear ndërmori një udhëtim që do ta çonte në zemër të Ballkanit. I pajisur me leje udhëtimi të siguruara nga ambasadori britanik në Stamboll, ai hyri në një Shqipëri të panjohur për shumicën e britanikëve, duke kaluar përmes qyteteve si Elbasani, Kruja, Shkodra, Berati, Vlora dhe Gjirokastra, e më tej drejt Janinës.
Kudo që shkonte, Lear vizatonte. Me penel dhe laps, ai regjistronte çdo faqe mali, çdo çati guri, çdo siluetë rruge, në një përpjekje për të dokumentuar jo vetëm peizazhin, por edhe atmosferën e një vendi që ai e konsideronte të jashtëzakonshëm. Më pas, në vitin 1851, botoi librin “Ditarët e një peizazhisti në Shqipëri”, një vepër që përveçse përfaqëson një dokument të çmuar historik dhe vizual, mbart edhe një ndjeshmëri të rrallë për një kulturë që mbetej në periferi të hartës kulturore evropiane.
Lear nuk ishte një eksplorator tipik viktorian. Ai nuk kërkonte ekspozim personal apo dominim kolonial, por ndjekte një ndjenjë të thellë kurioziteti estetik. Në Shqipëri, ai pa një vend me kontraste të thella — të egër në natyrë, por të pasur në shpirt — dhe kjo përplasje e frymëzoi, ashtu siç frymëzon edhe sot lexuesit e tij.
Megjithatë, pavarësisht peizazheve të përpikta dhe përshkrimeve udhëtuese, Lear do të bëhej i famshëm në një fushë tjetër. Me botimin e “Nonsense”, ai u kthye në poetin e absurdit — mjeshtër i vargut limerik, një formë tërësisht britanike që përmes humorit të tij të pakuptimtë e çlironte lexuesin nga çdo pritshmëri logjike. Ilustrimet që shoqëronin vargjet e tij mbetën po aq ikonike sa fjalët.
Por është në përshkrimet e tij të Ballkanit, veçanërisht të Shqipërisë, ku Lear na kujton se arti nuk ka vetëm qëllim argëtues. Ai mund të jetë dokument, kujtim, dëshmi — dhe, më e rëndësishmja, një urë mes botësh që rrallë flasin me njëra-tjetrën.
Sot, më shumë se dy shekuj nga lindja e tij, peizazhet e Lear-it mbeten dëshmi vizuale të një Shqipërie të hershme. Një vend që ai e pa jo si kufi të një perandorie, por si frymëzim të pastër, poetik — një faqe e bukur në ditarët e një udhëtari që pa më shumë se sa u pa rreth tij.
