Në javën kushtuar mësimit të gjuhës shqipe në mërgatë, Qendra e Botimeve për Diasporën sjell mendimin e specializuar të gjuhëtarëve, studiuesve dhe lëvruesve të njohur të gjuhës.
Përmes një interviste të shkurtër, figura të rëndësishme të gjuhës shqipe, u përgjigjen pyetjeve lidhur me mësimin e gjuhës shqipe në mërgatë, nëse nevojiten politika shtetërore në këtë drejtim dhe sesi duhen orientuar ato etj.
VALTER MEMISHA: “Duhet të ketë patjetër dhe urgjentisht një politikë shtetërore për mbështetjen e përhapjes së gjuhës shqipe në vendet ku janë krijuar dhe po krijohen ngulime shqiptarësh. Është tërësisht e pafalshme që në vende si Turqia, Greqia, Italia, Gjermania, Anglia etj., shkollimi i fëmijëve shqiptarë në shqip është në nivelin më të ulët të mundshëm, çdo gjë i është lënë rastësisë apo përpjekjeve individuale.”
“Gjuha është tipari kryesor i kombit …është komponenti që bashkon shqiptarët …është mjeti i identitetit kombëtar.”
- A është e rëndësishme për brezat e rinj të shqiptarëve jashtë vendit që të ruajnë gjuhën shqipe? Nëse po, për çfarë mendoni se u shërben?
Shqiptarët pas vendosjes së pluralizmit politik dhe sistemit demokratik në Shqipëri u përfshinë në një proces emigrimi jo të zakontë. Madje vitet e fundit, pas procesit të liberalizimit të vizave, me qindra mijëra të rinj emigruan në Evropë dhe më gjerë, dikush për të ndjekur studimet e larta e të tjerë për emigrim ekonomik. Është fakt se mijëra prej këtyre emigrantëve kanë krijuar dhe jetën familjare në vendet ku janë vendosur. Ata gjenden në një gjendje dygjuhësie: në mjedisin familjar dhe në kontakte me bashkatdhetarë, së shumti, komunikojnë me gjuhën e zemrës (me gjuhën amtare / shqipe), në mjedisin e punës apo qytetar e ndërqytetar komunikojnë zakonisht me gjuhën e vendit ku janë vendosur.
Edhe pse trysnia e gjuhës së vendit ku janë vendosur, ndaj gjuhës shqipe është e madhe, prapëseprapë brezi i ri e ruan atë, komunikon me të në gjirin e familjes (nëse familja prindërore është bashkë me të), me njerëzit e afërt në Shqipëri përmes rrjeteve sociale (sot këto rrjete ndikojnë ndjeshëm në ruajtjen e gjuhës amtare, sepse denduria e komunikimit është shumë më e madhe se në kohën kur ato nuk ekzistonin dhe lehtësirat në këtë proces e mundësojnë këtë ruajtje), drejtpërdrejt me shqiptarët në Shqipëri kur vijnë për pushime apo për raste e ngjarje të tjera (liberalizimi i vizave e mundëson ndjeshëm këtë lëvizje) etj.
- Gjuha shqipe ndihmesë apo pengesë për integrimin e shqiptarëve jashtë vendit?
Jemi në kohën e globalizmit dhe të globalizimit. Gjuha shqipe nuk mund të jetë kurrsesi pengesë për integrimin e shqiptarëve në botën e jashtme. Përparësi në komunikimin e tyre vërtet fiton anglishtja apo gjuha e vendit ku janë vendosur, por gjendja gjuhësore me dy, tri a më shumë gjuhë të zotëruara e lehtëson dhe nuk e pengon procesin integrues. Madje zotërimi i sistemit gramatikor të shqipes, si gjuhë sintetiko-analitike dhe me sistem fleksioni shumë të pasur, lehtëson shumë zotërimin e strukturës gramatikore të gjuhës së huaj (të gjuhës së vendit ku mund të jenë vendosur shqiptarët emigrantë).
- A duhet të ketë një politikë shtetërore për mbështetjen e përhapjes së gjuhës shqipe në botë dhe cili është roli i institucioneve shtetërore në këtë proces?
Duhet të ketë patjetër dhe urgjentisht një politikë shtetërore për mbështetjen e përhapjes së gjuhës shqipe në vendet ku janë krijuar dhe po krijohen ngulime shqiptarësh. Është tërësisht e pafalshme që në vende si Turqia, Greqia, Italia, Gjermania, Anglia etj., shkollimi i fëmijëve shqiptarë në shqip është në nivelin më të ulët të mundshëm, çdo gjë i është lënë rastësisë apo përpjekjeve individuale. Nuk ka shkolla të përfshira në sistemet arsimore të vendeve ku janë vendosur shqiptarët. Diku me miliona (duhet të kishte shkolla të sistemit parauniversitar e universitete me degën e shqipes, në një kohë që në Shqipëri këto vende kanë hapur shkollat në gjuhët e tyre, edhe pse numri i folësve të këtyre gjuhëve është dhjetëra, qindra e mijëra herë më i vogël se shqiptarëve në këto vende) Shteti ynë dhe institucionet përkatëse nuk kanë platforma e strategji në këtë proces. Ne kemi 1/3 e popullsisë në emigrim dhe nuk kemi ministri të emigracionit, Ministria e Arsimit duhet të punojë jo thjesht duke dhuruar tekste shkollore për fëmijët e shqiptarëve në vendet ku janë vendosur, por politikat dhe praktikave duhet të jenë në përputhje me konventat ndërkombëtare në këtë fushë.
- Përtej politikave shtetërore, cilat mendoni se mund të jenë rrugët më efikase për mbështetjen e mësimit të gjuhës shqipe jashtë vendit?
Lëvizja e lirë e shqiptarëve, sidomos dhe e brezit të ri nga një vend evropian a më gjerë në një vend tjetër, lëvizja e brendshme nga një qytet në tjetrin etj., nuk mundëson zbatimin e politikave konkrete gjuhësore. Ndryshe ndodhe me ngulimet e shqiptarëve, sidomos ato shekullore. Mediet pamore etj., duhet të punojnë më shumë për ndërgjegjësimin kombëtar të emigrantëve shqiptarë, që ata të mos e ndiejnë veten inferiorë. Pa kaluar në skajshmëri, por jemi besoj të vetmit në Evropë që vëllezërit tanë nuk manifestojnë për të drejtat e tyre në shtetet ku janë vendosur. Herë frikë, herë inferioriteti, herë mungesa e formimit janë pengesë në këtë drejtim. Është çudi që në disa vende ne kemi nga 100.000 – 800.000 shqiptarë dhe ata nuk i shohim të organizuar e të kompaktësuar. Duhet të jemi ne që kërkojnë. Thotë populli, po nuk qau fëmija, nuk i jep gji e ëma!
- Çfarë është për ju gjuha shqipe?
Gjuha është tipari kryesor i kombit, shqipja në fund të fundit është komponenti që bashkon shqiptarët. Pra është mjeti i identitetit kombëtar. E. Çabej thotë se është thesari më i çmuar, madje i vetmi thesar i përbashkët që kemi ne shqiptarët. Ajo duhet të na bëjë të ngremë kokën me krenari. Le ta zotërojmë atë sa më mirë, në Shqipëri apo në emigrim, ta pasurojmë e t’ia ngremë dinjitetin kombëtarisht e ndërkombëtarisht!