Ekspedita arkeologjike që ka nisur disa ditë më parë shumë pranë ish-lulishtes “1 Maji” në Durrës, pritet të hedhë dritë për një nga periudhat më interesante të jetës së qytetit rreth 1600 vjet më parë.
Zbulimet e 20 viteve të fundit që faktojnë lagje të ndërtuara në periudhën romake dhe fortifikime bizantine shumë pranë këtij territori, janë një dëshmi e qartë e pasurisë arkeologjike dhe historike të zonës.
Prof. as. dr. Brikena Shkodra, e cila drejton gërmimet tha për BIRN se në reliefin e qytetit antik kjo është teraca më horizontale dhe shtresëzimet kulturore të saj janë mjaft të pasura.
Pikërisht pranë kuadratit që po gërmohet në lulishte, arkeologu i njohur Vangjel Toçi 50 vjet më parë ka zbuluar gjurmët e një rruge romake.
Thuajse njëherazi, arkeologët Fatos Tartari dhe Halil Myrto kanë dokumentuar të dhëna nga një lagje romake.
I gjithë trekëndëshi nga Pallati i Kulturës në qendër të qytetit deri në Rrugën e Dëshmorëve në veri përbën zonën me intensitetin më të madh të zbulimeve arkeologjike në Durrës.
Territori që ndodhet mes rrugës “Aleksandër Goga” dhe bulevardit “Dyrrah” njihet si lagjia 11 dhe pikërisht aty kanë dalë në dritë Forumi Rrethor i periudhës bizantine, si dhe Termat e shek 1-2 të erës sonë.
Shumë pranë tyre 100 vjet më parë u gjet edhe mozaiku I njohur si “Bukuroshja e Durrësit”, i cili aktualisht ndodhet në hyrje të Muzeut Historik Kombëtar në Tiranë.
“Forumi rrethor u hap në fundin e viteve 1990, pas një gërmimi masiv,” tha Shkodra, sipas së cilës bashkë me Termat e periudhës romake, këto janë të vetmet monumente që u nxorrën plotësisht në sytë e publikut.
“Ne besojmë se ky territor fsheh akoma edhe Hipodromin antik të qytetit,” shtoi arkeologja durrsake, e cila punon prej dy dekadash në territorin e lagjes 11 dhe thuajse në çdo sondazh ka zbuluar elemente të rëndësishëmm të infrastrukturës qytetare që i përkasin shek. 4-5 të erës sonë.
Dysheme mermeri që dëshmojnë praninë e Termave perandorake; fragmente të ujësjellësit që shpërndante ujë në hapësirën urbane; më tej një strukturë e zbuluar pjesërisht janë vetëm disa nga zbulimet e prof. Shkodrës, e cila pohon se ende nuk e di se cila është funksioni dhe forma e plotë e tyre.
“Sondazhet kanë qenë të izoluara për shkak të ndërtimeve të shumta dhe zhvillimit intensiv urban, e ne nuk arrijmë të kuptojmë transformimin e kësaj zone gjatë shekujve,” shpjegoi Shkodra, e cila kujton se në disa raste hapja e themeleve për ngritjen e pallateve është kryer pa praninë e arkeologëve.
Një mesoburrë që ka ndaluar prej disa minutash pranë shiritave që kuadratojnë gërmimin, tregon me keqardhje, se shumë pranë, godina e një shkolle është ndërtuar mbi mure mesjetare.
Pastaj ai kthehet me fytyrë nga lulishtja dhe përpiqet të kujtojë merkaton e vjetër të qytetit, e cila ka funksionuar deri në fillim të viteve 1970.
“Prej saj ka mbetur vetëm vendi i çezmave në formë 6-këndore,” thotë Agron Selmani, që çdo ditë vjen këtu të kalojë kohën si pensionist, bashkë me moshatarët e tij.
“Nuk e di se çfarë do të bëjë bashkia me këtë sipërfaqe, të cilën e ka lënë krejtësisht pas dore,” shton Agroni, duke treguar edhe një shqetësim tjetër të tij.
Punëtorët vijojnë të thyejnë me kazëm copa e fundit të betonit, që siç duket kanë shërbyer si shtresë dyshemeje për godinën e merkatos.
Lulishtja e ish-merkatos ku Brikena dhe grupi i punëtorëve kanë nisur gërmimin, kufizohet nga godina e Telekomit dhe pallati i njohur me emrin “Pranvera”, ndërsa përballë ndodhet pallati i ri, që vijojnë ta thërrasin me emrin e lulishtes “1 Maj”, mbi të cilën u ndërtua.
“Përmasat e zbulimit atje dëshmuan për një investim të dukshëm nga ana e firmës ndërtuese,” shprehet arkeologia nga Durrësi.
“Ishte një rast shumë i mirë për të dokumentuar organizimin e një lagje romake të qytetit në këtë periudhë,” shtoi Brikena Shkodra, e cila thekson se duhet të zgjidhet edhe ngërçi i krijuar për ta bërë të vizitueshme atë pjesë të zbulimit që ruhet në bodrumin e godinës së ndërtuar.
Zbulimi në lulishten “1 maj” ka sjellë të dhëna të rëndësishme për fazën romake të qytetit, ndërsa më krahun tjetër të lulishtes është dokumentuar kalimi në fazën bizantine.
“Kemi zgjedhur një hapësirë gërmimi që ka një potencial të madh dhe ne shpresojmë që sipërfaqja e saj të rritet,” tha Brikena, sipas së cilës kjo pjesë qëndron mes zonës romake dhe asaj bizantine.
Projekti i arkeologes ka marrë miratimin e Institutit të Arkeologjisë dhe të Ministrisë së Kulturës, dhe ajo uron që gërmimit ti bashkëngjiten edhe vullnetarë të pasionuar si dhe studentë të universitetit “Aleksandër Moisiu” në Durrës.
Për t’u bërë pjesë e grupit të “Gazeta Diaspora Shqiptare” mjafton të klikoni: Join Group dhe kërkesa do t’ju aprovohet menjëherë.
