Rreth 40 vite më parë Pashko Camaj do të linte atdheun me shumë brenga, mes te tjerash me zhgënjimin e madh që nuk arriti të fitonte studimet për mjekësi në Universitetin e Prishtinës. Por jeta kishte rezervuar të tjera plane për të, edhe më të mëdha. Në vendin e mundësive arrin në moshë madhore jo vetëm të kryejë studimet universitare por sot mban titullin Doktor. Gjatë periudhës së pandemisë Dr. Camaj ka qenë shumë aktiv në media me këshillat e analizat e tij mbi virusin, për të cilët rrëfen më shumë në intervistën dhënë “Diaspora Shqiptare”
Z. Camaj rrugëtimi i shqiptaro-amerikanëve drejt Amerikës kalon nëpër udhëkryqe të përbashkëta, kur ka nisur dhe si ka qenë rrugëtimi juaj?
Ashtu si për shumë të rinj të asaj kohe, unë u largova nga atdheu im, Tuzi në Malësi (pjesë e Malit të Zi që kufizohet me Shqipërinë) disa muaj para se të bëja 21 vjeç. Udhëtimi për në SHBA nuk ishte një udhëtim i lehtë, nuk ishte as një vendim i lehtë për mua. Gjithçka nisi me një fluturim të gjatë nga Mali i Zi në Mexico City, së bashku me motrën time dhe një shoqe të fëmijërisë nga qyteti ynë. Destinacioni ynë tjetër në udhëtimin tonë ishte një qytet i Tijuanës, një qytet kufitar i shkatërruar në Meksikë përtej kufirit me San Diego. Pas disa ditësh përgatitje, ne u transportuam në SHBA, me anë të disa mjeteve të jashtëzakonshme – një bagazhi të një makine – tre prej nesh si sardelet në një makinë të madhe amerikane. Më kujtohet si tani duke parë trungun që mbyllej mbi ne dhe duke qenë në një errësirë shumë të madhe, një burim i klaustrofobisë e bënte atë udhëtim të dukej si i pafund. Kur bagazhi u hap, pamë një San Diego të bukur me diell dhe një shkëlqim që dha shenjat e lehtësimit të madh për ne. Destinacionet ishin fillimisht Michigani ku kisha disa nga familja ime (vëllai dhe motra e madhe), dhe rreth një vit më vonë, fati im më solli në Neë York, ku jam akoma sot.
A mund të na rrëfeni proçesin e konsolidimit tuaj intelektual i cili siç dihet në një vend si Amerika ka kostot e veta?
Nëpër ëndrrat e mia mbeti konstante dëshira që një ditë të bëhesha mjek. Unë kisha mbaruar shkollën para-mjekësore, parapërgatitore dy vitet e fundit të shkollës të mesme në mënyrë që të përgatitesha për të . Por ëndrrat e mia u prenë në vitin 1983 pasi nuk arrita të regjistrohesha në një fakultet të mjekësisë në Prishtinë, nuk isha aq i mirë sa të pranohesha, ose mbase nuk kisha lidhjet e nevojshme pasi vetëm 400-500 studentë u pranuan nga 4,000 aplikantë.
Sapo mbërrita në SH.B.A. padyshim që përparësitë ishin aftësia për të mbajtur veten dhe së shpejti familjen time por edhe vazhdimi i shkollimit dhe kthimi në auditor që mbeti gjithmonë në mendjen time. Pas disa vitesh vendosa të filloja shkollën në vendin tim të ri, pasi pranimi im i parë në kolegj ishte në qershor të vitit 1993, pothuajse në një datë, nga ajo ditë e zymtë në Prishtinë dhjetë vjet më parë kur m’u mohua kjo e drejtë. Si me çdo fillim, nuk ishte e lehtë. Përveç pengesave gjuhësore, çdo çështje tjetër ku padyshim që angazhimi në shkollë ishte me kohë të plotë por edhe familja ime e re e cila kishte nevojë për suportin tim. Pas katër vjetësh diplomohem në nivelin bachelor në shkencat e shëndetit mjedisor dhe profesional. Tashmë kisha vendosur për të mos e studiuar në mjekësi, por doja të qëndroja afër tij sa më shumë që të ishte e mundur. Menjëherë pas kësaj, unë mora gradën Master në të njëjtën fushë studimi po në Universitetin e Qytetit të Neë York-ut. Pas marrjes së masterit, unë gjithashtu fitova pozicionin tim të parë të punësimit me kohë të plotë në një Autoritet të Transportit Metropolitan-MTA një agjenci shtetërore që punëson 60,000 punonjës që drejtojnë sistemin e qytetit të NY dhe transportit publik shtetëror ku punoj edhe sot. Padyshim që me kalimin e viteve unë isha në gjendje të ngjis shkallët e rritjes profesionale, sot si Drejtor i Lartë në një Departament që mbikëqyr shëndetin dhe sigurinë e sistemit tonë, ndjej se jam në një nivel shumë më të përparuar të përgjegjësisë sesa isha kur fillova pasi edukimi dhe përvoja kanë rol të padiskutueshëm. Në vitin 2005 rinisa udhëtimin tim tashmë të fundit akademik për të përmbushur destinacionin tim të dëshiruar, i cili ishte diploma e doktoratës. Padyshim që duke e bërë atë mbi një bazë gjysmë-kohë të pjesshme, duke ruajtur të gjitha aktivitetet e tjera, të tilla si mbështetja e familjes time, më duhej një kohë më e gjatë, por në vitin 2013, unë përfundova udhëtimin tim akademik me një diplomë të Doktorit të Shëndetit Publik në “Columbia Universiteti” në NYC. Në një farë mënyre, kjo përsëri lidhet me atë ditë verë të vitit 1983. Tridhjetë vjet më vonë, unë fitova një diplomë me një studim dhe hulumtim në bashkëpunim me kolegët e mi nga Columbia dhe Universiteti i Prishtinës, duke marrë një diplomë doktorature (jo në mjekësi dhe jo nga Prishtina) por në një fushë të lidhur ngushtë dhe në një farë mënyre, duke kompletuar rrugëtimin tim akademik dhe duke realizuar kështu ëndrrën time të hershme të jetës.
Sa peshë dhe rol ka vendlindja në profilin tuaj njerëzor dhe atë intelektual ?
Kujtimet e fëmijërisë së hershme janë gjurmëlënëse dhe kanë formësuar jetën time dhe më ndjekin ende deri më sot. Gjithmonë e vlerësoja arsimin si një çelës në zhvillimin e vlerave të profilit njerëzor Një gjë që unë gjithmonë e mbaja në mendjen time ishte buzëqeshja në fytyrën e babait tim pas takimeve prindër-mësues gjatë të cilave ai do të dëgjonte vetëm gjëra të mira për mua. Gëzimi në fytyrën e tij më dha ndjenjën e krenarisë dhe qëllimit… edhe pse babai im nuk kishte ndonjë arsim zyrtar, ai e dinte instinktivisht se kjo ishte e rëndësishme. Kjo ndjenjë se ai është krenar për mua, ka qenë gjithnjë faktor motivues për mua, madje edhe shumë vite pasi ai kishte kaluar në përjetësi. Këto vlera më kanë udhëzuar dhe do të jenë gjithmonë me mua, pasi ato kanë hartuar e projektuar të gjitha arritjet dhe sukseset e deritanishme.
Si e shihni komunitetin e shqiptaro -amerikanëve këtu në këndvështrimin tuaj, çfarë i përbashkon, ndan apo ndërlidh ata?
Komuniteti ynë shqiptaro-amerikan ka përparuar në shumë mënyra. Ka qenë kënaqësi të shikojmë rritjen e tij, vit pas viti dhe se sa të bashkuar jemi në një mënyrë apo në një tjetër mes nesh. Ka shumë çështje që na lidhin pavarësisht prejardhjes sonë origjinale, pavarësisht nëse vijmë nga Shqipëria, nga Kosova, Maqedonia Mal i Zi apo ndonjë rajon tjetër ne ndjehemi shqiptar. Ka diçka unifikuese që është e përhapur në komunitetin tonë çka është përpjekja jonë për ta bërë atdheun tonë një vend më të mirë për brezat që do të pasojnë. Edhe pse nga këndvështrime të ndryshme, gjithmonë duhet të kujtojmë se si shqiptarë si amerikanë, ne kemi një rol të rëndësishëm për të luajtur jo vetëm për të ardhmen tonë dhe mënyrën se si gjendemi dhe mirëmbajmë lidhjet tona me të kaluarën tonë por edhe sa mirë pohojmë e provojmë se jemi në gjendje të ndihmojmë brezat tanë të ardhshëm këtu në SH.B.A. Shumë fondacione dhe organizata kanë luajtur rol të madh. Më shumë mund të jetë dhe do të duhet të bëhet, për të pasur një themel të fortë mbi të cilin brezat tanë të ardhshëm mund të ankorohen dhe gjithmonë të njohin atdheun e tyre dhe të vazhdojnë të jenë faktori që do të kontribuojë në çështjen tonë shqiptare.
Duke qenë se jeni pjesë edhe e botës akademike këtu në SHBA a mundeni të përgjithësoni mbi qasjen që kanë shqiptarët ndaj proçesit të edukimit apo evoluimit përmes edukimit?
Një nga gjërat shumë frymëzuese ka qenë të shohësh se si shqiptarët përpiqen të ndjekin arsimin e tyre, pavarësisht nëse janë shqiptarët që kanë emigruar këtu kohët e fundit, ose pasardhësit e tyre ata duan të ndërtojnë një bazë të mirë e të qëndrueshme arsimore për të ardhmen. Unë e lidh këtë në shumë mënyra pasi kam rastin ta shoh personalisht, si student për shumë vite, por tani duke dhënë mësim si profesor në universitetet lokale. Më rastis të takoj studentë shqiptarë dhe ndjej një kënaqësi dhe gëzim të shumëfishtë dhe i udhëzoj shpesh ata për klasat, e gjithçka është e nevojshme në rrugëtimin akademik pasi personalisht kam kuptuar dhe besoj se arsimi të hap dyert, rrugët e komunikimit dhe ato mirëkuptimit. Një nga rolet që unë e konsideroj si thelbësor në çështjet shqiptare, por jo vetëm është se në çdo kontakt, në çdo marrëdhënie qoftë në nivelin akademik ose në atë personal, ne mund të kontribuojmë apo të japim një shembull dhe të tregojmë se ne jemi njerëz që jemi të denjë për njohje dhe vlerësime edhe skena botërore.
A jeni penduar ndonjëherë që e latë atdheun ?
Një nga pyetjet e mia më shqetësuese, veçanërisht ndërsa filloj të bëhem pak më shumë në moshë dhe të kuptoj ndryshimet se ku jemi dhe nga kemi ardhur është “a bëra gjënë e duhur duke lënë atdheun tonë?!”
Padyshim nuk ishte një vendim i lehtë për t’u larguar, dhe kur te shikoj arritjen, natyrshëm mendoj se po, ia ka vlejtur mundimi. Por është e vështirë të përfundosh me një farë indiference duke parë sa prapa në kohë po aq edhe përpara. Unë e shoh të ardhmen tonë si një popull që u largua nga vendi ynë dhe disa nga ne u larguam përgjithmonë. Rifilluam një jetë të re në këtë vend jo vetëm për ne por edhe për brezat tanë që do të vijnë pas nesh. Shpresa ime është që ne të mund të shërbejmë si një urë dhe t’u japim brezave tanë të ardhshëm mundësi për të kuptuar betejat që kalon brezi i parë dhe sa e vështirë është ndërtimi i jetës, stabilitetit e më tej kontributet për të tjerët, ky është shembulli unik që mërgata din ta dëshmojë më së miri.
A ëndërroni të ktheheni atje?
Ende ëndërroj për vitet e mëparshme të fëmijërisë sime të hershme dhe me kënaqësi kthehem për ta vizituar. Shpresoj që kjo gjeneratë të bëjë sa duhet për të lënë një shenjë të qartë, punë konkrete në mënyrë që brezat që vijnë pas nesh do të ndiejnë gjithmonë një lidhje me ne, dhe përmes nesh me Shqipërinë dhe tërë botën ( të ëndrrave dhe dëshirave) tonë që e lamë pas.
