Nga Denata Ndreca
“Prezumimi i pafajësisë” është libri i ri i shkrimtares Ismete Selmanaj Leba.
I mësuar me jetën në Florida, Allison, një student i infermierisë, gjendet i vrarë në dhomën e Miky, një shok i saj i klasës dhe të gjitha dyshimet bien mbi të. Të gjitha provat duket se vërtetojnë fajësinë e tij dhe as hetuesit nuk kanë dyshime se ai është autori i krimit. Por Miky pohon se është i pafajshëm, pavaresisht se nuk do të jetë në gjendje të shmangë dënimin me vdekje. Njëzet e katër vjet më vonë, një e dhënë e re rihap hetimin dhe e vërteta rreth vrasjes do të nxjerrë në dritë ngjarje shumë më komplekse sesa besohej më parë. Një histori që na bën të reflektojmë se sa e gabueshme është formula “përtej një dyshimi të arsyeshëm” dhe mbi pasojat tragjike të një gabimi gjyqësor.
Për të gjitha këto kemi folur me autoren e librit.
Si lindi ideja për të shkruar këtë libër?
Unë u rrita në një vend ku dënimi me vdekje ishte në fuqi deri më 10 dhjetor 1999, datë në të cilën ky dënim fillimisht u shfuqizua për krimin e vrasjes dhe për arsye politike, ndërsa ai mbeti në fuqi në kodet ushtarake dhe më vonë u shfuqizua tërësisht në vitin 2007. Aktualisht në Shqipëri dënimi me vdekje nuk parashikohet në asnjë rast krimi. Ekzekutimi i fundit në Tokën e Shqiponjave daton që nga viti 1992: dy vëllezër u varën në sheshin kryesor të Fierit për arsye se vranë pesë anëtarët e një familje gjatë një grabitje në një shtëpi në Libofshë, viktima më e re ishte vetëm 8 muajshe. Trupat e dy djemve u lanë të ekspozuar për dy ditë në një spektakël makabër që shihej nga të gjithë, madje edhe nga fëmijët dhe adoleshentët. Gjithçka, sipas modeleve të diktaturës Hoxha.
Kodi Penal i regjimit Enverist përfshiu mes krimeve të dënueshme edhe dënimin me vdekje vetëm për cështje politike. Kështu, regjimi eliminoi të gjithë kundërshtarët politikë duke e bërë Shqipërinë një vend monist ku kulti i individit kishte arritur nivele absurde. Gjithmonë kam qenë e bindur se dënimi me vdekje është një barbarizëm i autorizuar nga ligji. Kjo nuk do të thotë të jesh i butë me vrasësit. Në Shqipëri kemi një shprehje: “Vdekja është një kapak i artë”. Vrasësit nuk e meritojnë këtë kapak, ata duhet të vuajnë çdo ditë të jetës së tyre për krimet që kryejnë.
Ideja për të shkruar këtë libër lindi duke menduar për viktimat e pafajshme të diktaturës Hoxha, për vetëdijen time të vendosur se nuk mund të thuhet “drejtësia bëhet” kur shteti kryen të njëjtin krim për të cilin dënon kriminelët, dhe sa formula “përtej çdo dyshimi të arsyeshëm”.
Nga historitë e vendosura në një vend të vogël si Shqipëria, në librin tuaj jeni zhvendosur në të vërtetë në kontinentin e madh demokratik: Amerikën. Përse?
Disa vite më parë lexova një artikull në lidhje me historinë e dënimit me vdekje në SHBA dhe gabimet gjyqësore në lidhje me ekzekutimet kapitale. U bëra kurioze dhe u thellova, duke u gjendur përpara një studimi nga katër studiues – dy avokatë dhe dy biostatistë – me titull “Shkalla e gabuar e dënimit të të pandehurve penalë të dënuar me vdekje” botuar në revistën amerikane “Procedurat e Akademisë Kombëtare të Shkencave ”, Sipas të cilit 4% e të dënuarve me vdekje mund të jenë të pafajshëm, por e vërteta nuk do të dalë kurrë në dritë. Një studim tjetër arriti në përfundimin se të paktën 23 njerëz të pafajshëm janë ekzekutuar në SHBA. që nga viti 1983: këto janë raste të njohura zyrtarisht si gabime gjyqësore. Këto janë numra të frikshëm që peshojnë mbi demokracinë më të madhe në botë.
Ju më pyesni nëse ideja ime për të zhvendosur mjedisin e historive të mia nga Shqipëria në Amerikë është zgjerimi apo barazia dhe hakmarrja? Në një kuptim të caktuar është një hakmarrje: Shqipëria ime e vogël, e cila jetoi për gati gjysmë shekulli një nga regjimet më të përgjakshme në botë, ka hequr dënimin me vdekje, një tmerr që nuk është i përshtatshëm për asnjë demokraci. Kushtetuta e Re e vitit 1998 përcakton parimin se “në Shqipëri jeta e njeriut mbrohet me ligj”. Edhe pse Shqipëria po jeton në një demokraci të brishtë dhe ka krisjet e saj, heqja e dënimit me vdekje është një hap i madh drejt konsolidimit të saj.
Nëse gabimi është njerëzor, çfarë është paragjykimi? Sa ndikoi fjala dhe koncepti i paragjykimit në jetën tuaj?
Sipas mendimit tim, paragjykimi është një mendim i paramenduar që gjeneron gjykime të pasakta dhe shpesh është pasojë e mosnjohjes, e mosinformimit të mjaftueshëm. Në rastin tim, por unë gjithashtu besoj në rastin e shumë të huajve që jetojnë në Itali, është pikërisht ky refuzimi apriori i dikujt për të njohur ndryshimet midis kulturave që çon në frikën e tjetrit, i cili nuk është asgjë më shumë se zbrazëtia e tyre në njohuri. Diversiteti midis kulturave nuk duhet të jetë pengesë, por diçka për t’u vlerësuar.
Kam pësuar shumë raste lëndimesh, por asnjëherë nuk jam frikësuar. Në mënyrën time të vogël, jam përpjekur t’u them miqve të mi që kam gjetur në Itali dhe gjithashtu përmes shkrimit tim, që kulturat njerëzore ofrojnë një larmi të jashtëzakonshme përdorimesh, zakonesh dhe traditash që ndonjëherë mund të duken të keqkuptuara kur shihen nga jashtë, por nëse përpiqemi t’i njohim do të shohim se ato janë magjepsëse dhe shpesh piktoreske dhe ekzotike. Mbi të gjitha, e gjithë bota është një vend.
Mesazhi i këtij libri?
Ka disa viktima në historinë e këtij libri: viktima të pafajshme të vrara nga vrasës dhe viktima të pafajshme të vrara nga shteti. Nuk mund dhe nuk duhet të ketë vrasje të llojeve “të ndryshme” kur bëhet fjalë për t’i dhënë fund jetës së një qenie njerëzore. Një vrasje nuk mund të dënohet duke kryer një vrasje tjetër dhe duke e quajtur atë të ligjshme. Mos vrit kurrë!
Për t’u bërë pjesë e grupit të “Gazeta Diaspora Shqiptare” mjafton të klikoni: Join Group dhe kërkesa do t’ju aprovohet menjëherë.
