Në kryeqytetin Sofje në Bullgari, në 20 pril 2002 jam takuar me shkrimtarin dhe dijetarin Thoma Kaçorri, i cili më ftoi edhe në shtëpinë e tij, ku më tregoi arkivin e tij shumëvjeçar plot materiale të pabotuara që lidhen me historinë kulturore të shqiptarëve të Rilindjes Kombëtare në shekullin e XIX dhe më pas.
Thoma Kaçorri më dhuroi edhe faksimilet e dy dokumentave të rëndësishëm, atë të një letre që i kishte dërguar gjuhëtari i madh Eqrem Çabej në 1967, si dhe një poemë të hershme të Lasgush Poradecit, të botuar në 1923.
Po bëj publike për herë të parë këto dy dokumenta të arkivit të Thoma Kaçorrit, i cili ka vite që ka mbyllur sytë, por unë nuk mund të harroj kurrë mikpritjen e tij proverbiale në Sofje dhe mirësinë për të më dhënë dokumentet në fjalë.
***
Letra e Çabejt
Tiranë, më 19.2.1967
I nderuar Koleg, i dashur mik!
Që kur u kthyesh prej Bullgarie, me ato kujtimet e bukura që mora së andejmi, kam dashur të Ju shkruaj e të Ju falemnderit edhe me shkrim për pritjen miqësore, që Ju personalisht më bëtë gjatë ditvet të Sofjes. Gjeta atëhere disa punë që duheshin kryer ngutësisht këtu. Desha pastaj të Ju shkruaja me rastin e vitit të ri, për të Ju uruar shëndet, suksese në punë e gjithë të mirat, po përsëri erdhën disa punë në mes. Prandaj së pari Ju lutem për vonesën e përgjegjes letrës Suaj më datë 30.XI., të vitit të kaluar.
Mendimi Juaj qe Urdini jezera, Urdina reka në mallet e Riles te kenë të bëjnë me shq.hurdhë, duke marrë parasysh që atje pranë ka dhe një toponim Malovica, duket të jetë afër menç – me gjithë se nuk përjashtohet mundësia që aty të përmbahet rum.urda “djathe” e që të kemi të bëjmë me një stan djatharësh rumunë dikur në ato anë (dihet se Jireçeku e të tjerë dijetarë kanë vënë në dukje toponimet rumune në Bullgari). Sa për shq.hurdhë, Gustav Meyeri në Fjalorin etimologjik 154 e le të pashpjeguar, po e rijep dhe në Alb.Studien III 32. Jokli, Studien zur alb. Etymologjie und ortbildung 30 v., 89 e 97 e vendon te rrënja indoevropiane uer-,ur – “i laget”, sh. Dhe Walde-Pokornyr i 268. Ribezzo, Rivista d’Albania i,II (1940) 124 shën.2 e afron me lituanishten skardua “i repjeta”. Fjala shfaqet në shqipen për herë të parë te Fjalori i Blankut (Bardhit) f.82 dhe vetë nuk kam ardhur në një përfundim për punën e burimit të saj.
Ju lutem të më drejtoheni pa kursim e çdo herë që Ju duhet ndonjë sqarim lidhur me ndonjë çështje të shqipes. Më vjen keq që këtë herë nuk jam në gjendje të Ju jap sqarime të plota, por edhe për këtë çështje jam përsëri në dispozicionin Tuaj.
Zojushes sonë Sokolova.
Mbetem me të falat më të përzemërta për Ju dhe Familjen Tuaj, edhe nga ana e sime shoqeje. Me rast lutem u jepni të falat e mia shokëve të Ambasadës sonë në Sofje.
Eqrem Çabej
LASGUSH PORADECI
KËNGA E “SHQIPËRISË SË RE”
(Koh e shkuar në Vllahi)
Koh” e shkuar në Vllahi
Ishte larë me flori
Se luftonin veç për ti,
Veç për famë e madhëri.
Shqipëri moj Shqipëri
Mun në qëndren e Vllahisë,
Në qytet të Bukureshtit,
Mbiri zëri i Shjqipërisë
Si zëmbak në mes të sheshit.
Mbiu atje ku politika
Nuku dij ç’ësht helm- i gjakut,
Ku shëndriu Elenë Gjika
E Kuvendi i Naço-Plakut,
Ku i mblodhi porsi dhentë
Bijtë e tij Tërpo-Vasili,
Ku këndoi Naim-i shentë
Dukë thirrur si bilbili.
O! moj kohërat e arta!
O! moj zembërzat e dlira
Me ç’gëzim ju shkruan karta
Kur ja sheh nër shoqërira:
Drita-plakë e Diturija
E Bashkimi edhe Shpresa;
Edhe Liria e Shoqërija
E Sofia Mbretëresha…
Cilado sa mund m’ë mirë,
Sa m’e zjarrtë cilado;
E nër to gjith një dëshirë,
Gjith një shpresë nëpër to-
…S’rron-o! jo, njeriu i urtë,
se kështu pat thënë Zoti,
Prandaj vdes me shpirt të gurtë
Edhe humb si pikë loti;
Humbi pra dh’Elenë Gjika,
Humbi fjal e Naço Plakut,
Pa zu prapë politika,
Zu të rrjedhë lumi-i gjakut:
Atëhere i ndolli dhentë
Dh’e bekoj Tërpo Vasili…
Fluturoj Naimi-i shentë
Duke qarë si bilbili,
O! moj kohërat e arta
O! moj zembërzat e dlira!
Me ç’të zi ju shkruan karta
Ndaj s’u sheh nër shoqërira.
Ju kaluat porsi hije
Kur shndrriu në terr në shkretë,
O! moj zemra shentërijë
Që më s’ini-atje ku qetë
Ah! Q’aherë zu të shtrijet
Rëndë-e keq linçoj i zisë,
Po ka nxirë vetëdijet
Me çdo vend të Rumanisë
Dh’e u helmua Shqipëtari,
E vajtoj prapë prej së qari
Uturiu gjith Bukureshti.
O! moj kohërat e arta
O! moj zembërzat e dlira!
Se me ç’mall ju shkruan karta
Nër këto vështirësira.
Sepse ja, në dhe të huaj,
Një fletore zu të nisë,
Që të jetë zëri juaj
Edhe zëri i Shqipërisë
Zu të nisë duke dalë
“Shqipërijeza e Re”:
Kur bën fjalë me ngadalë…
Kur godet porsi rrufe…
Sepse kjo’sht’-!udh” e mbarë
E ndërgjegjes së kulluar:
Duke ngarë e duke sharë,
Edhe duke përgjëruar
E kështu shkoj mot- i dytë
E si-i treti u pat vdarë
Mot i katërt mbylli sytë
Që sot nis një mot i ri,
As t’u flakeshim o Zot!
Qajmë, o-nënë Shqipëri,
Qajmë., – e derdhim pika lot.
Shqipëri! Moj nëna jime:
Më ke rritur me thërime.
Shqipëri! Të qofsha falë
Të kam nënë, më ke djalë. (E botuar në organin “Shqipëria e Re” Konstancë (Rumani), 29 korrik 1923, zgjodhi BAKI YMERI)