BOTIM JUBILAR ME RASTIN E 80-VJETORIT
TË KALIMIT NË AMSHIM
TË ÁT GJERGJ FISHTËS, O.F.M.
(1940-2020)

Në 80-vjetorin e vdekjes së Át Gjergj Fishtës kemi ndërmarrë nxjerrjen e nji botimi të posaçëm të veprës së tij. Ajo asht botue në gjashtë vëllime. Çdo vëllim paraprihet prej nji studimi të veçantë nga personalitete të njohuna në fushën e shkencave albanologjike në Shqipni dhe Kosovë. Veprën e Fishtës e kemi strukturue simbas sugjerimeve të studiuesve. Natyrisht baza për botimin e veprës fishtjane mbetet përmbledhja me studime e Át Benedikt Demës, e vitit 1943, e ribotueme nga ne në 2010.
Dramatika asht strukturue në nji formë të veçantë nga Prof. Kujtim Shala. Ndërsa, Satirika asht përgatitë nga Dr. Lisandri Kola, sidomos Nikolejda e cila vjen në nji version ma të plotë.
Publicistika botohet në nji vëllim të vetëm, me nji studim nga Prof. Mark Marku, ku kemi shtue disa shkrime të panjoftuna të Fishtës.
Lahuta vjen me studimin brilant të profesorit të nderuem Sabri Hamiti. Ndërsa te vepra Lirika që botohet me parathanie të studiueses Evalda Paci, kemi vendosë krahas Mrizit të Zânavet e Vallës së Parrizit edhe Shna Ndoun e Padues.
Vëllimi i gjashtë përfshin Letërshkëmbimin e Át Gjergj Fishtës. Me përkthimin e letrave nga gjuha italiane në gjuhën shqipe u muer profesori, studiuesi dhe përkthyesi i talentuem Prof. as dr. Vinçens Marku.
Në ketë vëllim nuk mtojmë të paraqesim krejt Letërshkëmbimin e Fishtës, por kemi paraqitë nji pjesë të mirë të tyne. Natyrisht në ketë vëllim spikat përkthimi i letrave të Át Gjergj Fishtës me Át Pal Dodaj, me Át Vinçenc Prennushin e personalitete të tjera. Ka pasë edhe përkthime të maparshme të disa letrave të Fishtës në gjuhën shqipe, por e kemi pa të arsyeshme me i përkthye prej fillimi për të kenë sa ma të saktë me Fishtën. Krahas përkthimeve në gjuhën shqipe, kemi renditë edhe letra të Fishtës shkrue në shqip.
Prof. V. Marku ka kry nji punë mjaft të vështirë në traskriptimin e letrave, ku shumica e tyne nuk asht rujtë e mbajtë në gjendje të mirë. Vërtet punë e madhe dhe e vështirë, ku përkthyesit i asht dasht, përposë traskriptimit, me ba, në disa raste, edhe e rindërtimin e tekstit të këtij vëllimi, që po sheh dritën e botimit.
Sikurse kje fati i Át Gjergj Fishtës me ardhjen në pushtet të komunizmit, njat fat të keq pësuen edhe korrespondencat e tij. Tue u marrë me studimin e veprës fishtiane dhe kryesisht këto kohë edhe me Letërshkëmbimin, shofim që mungojnë letra nga kjo krijimtari.
Nëpërmjet letrave lexuesi dhe studiuesi kupton randësinë strategjike të Fishtës si nji personalitet i rrallë dhe i duhun për Shqipninë e asaj kohe, por edhe për kohën tonë. Po kështu, leximi dhe studimi i letrave na paraqet kontekstin historik, ku ai jetoi dhe veproi.
Natyrisht këtu zbulohet edhe ana njerëzore e Át Gjergj Fishtës, ajo e fratit në bashkësi, që kremton Meshë, lutet, kryen të gjitha shërbimet fetare, karakteri i tij i butë, por edhe tiparet e ashpra dhe luftarake, kur cenohet Shqipnia. Prandej, Át Gjergj Fishta, do të njifet ma mirë nëpërmjet këtij botimi të Letërshkëmbimeve.
Përmes letrave shifet qartë sesi jeta e veprimtaria e Fishtës, si frat françeskan e klerik katolik, asht vu në shërbim të Fesë dhe të Atdheut. Prandej ky botim do të ndihmojë për me kuptue ma mirë përpjekjet, mundin, flijimet, dhe veprimtarinë e Fishtës ndër lamije të Fesë, të Kulturës dhe të Atdheut.
Letrat janë përkthye në gjuhën gege, bash në atë gjuhë që Fishta e ka folë dhe shkrue. Përgëzojmë përkthyesin për arritjen e këtij qëllimi, tue na pru, në gjuhën shqipe, me nji përkthim cilësor, nji pjese të letërshkëmbimit, në gjuhën e vetë Át Gjergj Fishtës, tue na pasunue traditën e shkrimit të gegnishtes, aq e dashtun dhe e preferueme nga fretnija françeskane deri në kohën tonë.

LETËRSHKËMBIMI

DIFTOJSI

PARATHANIE

HYMJE

I. FISHTA LETËRDËRGUESI

1. LETRA NË SHQIP

Shkoder, 17 kallnduer 08 I dashtuni Pader Shtjefen,
I dashtuni Pader Shtjefen
Troshan, 4 Tetuer 1914. I dashtuni Ambroz e Justin,
Kallmet, 7/V/1915. I dashtuni Ambroz,
Shkoder, 4 Shtatŭer 1918. I Bindŭeshmi Kshill Provincjet,
Dŭrrës, 27 Frŭer 1919 I dashtŭni Vinçenc,
Paris, 13 Fruer 1920. I dashtuni Kolegë (At Lorenc Mitroviqit)
Shkoder, 16 – IX. – 20. I dashtuni P. Bernardin,
New-York, 11 Marc 1922. Fort i dashtuni Justin!
Shkoder, 26 Fruer 1924. Të Shkelqyeshmes Kryesí të Kshillit Konshtetues.
Shkoder, 26 Fruer 1924. Të Shkelqyeshmes Kryeministrí.
Shkoder, 27-6-24. I dashtun P. Ambroz,
Romë, 11 Kallnduer 1925. Fort i dashtuni P. Ambroz.
Romë, 1 shtatuer 1925. Vllazen të dashtun
S. Bartol. all’Isola 12-XI-25 I dashtuni Gjon,
Romë, 19.XI.25 I dashtuni P. Provincjal, (Át Pal Dodajt)
Shkoder, 26-XII-26 Fort i dashtuni P. PÁL!
Shkoder, 5 Korrik 1929. Z. Abdurraman Dibers Min i Arsi.
Athènes le. 11 Tetuer 1930. Fort i dashtuni P. Provincjal.
Shkoder, 18 Prill 1931 I Nderti e i dashtuni Gjovalin,
Stambollë, 20-10-31. I dashtuni P. Provincjal.
Livorno, 1 Máj 1934 I dashtuni Lin,
Livorno, 16.5.34 I dashtuni Gjovalin!
Livorno, 9.5.34 Egregio Signore Sig. Giovanni Kamsi
Livorno, 1934 Fort i nderti e i dashtuni Provinçjal!
Shkoder, 6 Qershuer 1935. I Perndritshmi e i Pernderueshmi Emzot.
Shkoder, Qershuer 1935. Naltmadhní!
Shkoder, 12-9-35. Fort i dashtuni P. Tomë!
Shkoder, 14-9-35. Fort i Nderti Át,
Shkoder, 7. VI. 36. Fort i dashtuni P. Bernardin,
Shkoder, 16 Fruer 1936 Naltmadhní!
Tiranë, 21. 7. 36 Shkelqesë!
Shkoder, 1 Korrik 1937 Prefektura e Shkoders
Shkoder, 12 Jul 1938 I dashtuni Kelment!
Shkoder, 13. 12. ’38 Idë!
Shkoder, 19 Kallnduer Át Ludovik Kirit
E Êjte, 24 Gusht 1939 Fort i Nderti Át Prov̄l,

2. LETRA NË ITALISHT
(Përktheu: Prof. as. dr. Vinçens Marku)

2.1. Letra dërgue Át Pál Dodajt
Gomsiqe, 26.XI.1906.
Shkoder, 15.X.1907 Pál fort i dashtun
Shkoder, 5-II-1908
Shkoder, 8-III-1908.
Shkoder, 25 Shtatuer 1908 Pali êm fort i dashtun
Shkoder, 3 Kallnduer 1909
Shkoder, 8 Prill 1909 Pali êm fort i dashtun
2 Korrik 1909
Shkoder, 10 Nanduer 1909 Pali êm fort i dashtun
Shkoder, 5-XII-1909 Pál fort i dashtun
Shkoder, 25 Fruer 1910 Pali êm fort i dashtun
Shkoder, 28-II-1910
Shkoder, 6 Prill 1910.
Shkoder, 31 Dhetuer 1910
Shkoder, 20 Kallnduer 1911 Pál fort i dashtun
Shkoder, 20 Mars 1911
Shkoder, 19 Qershuer 1911 Pali êm fort i dashtun
Shkoder, 12 Kallnduer 1912. Pál fort i dashtun
Scutari, 6.II.1912
Shkoder, 12.II.1912
Shkoder, 24 Gusht 1912 Pál fort i dashtun!
Shkoder, 27 Qershuer 1913 Pali êm fort i dashtun
Shkoder, 15 Shtatuer 1913 Pali êm fort i dashtun
Shkoder, 1 Maj 1914 Pali êm fort i dashtun
Shkoder, 18 Qershuer 1914 Pál fort i dashtun!
Troshani, 28 Gusht 1914 Fort i dashtun Pál
Troshan, 10.9.1914 Pali êm fort i dashtun
Troshani, 30 Shtatuer 1914 Fort i dashtun Pál!
Troshani, 6 Nanduer 1914 Fort i dashtun Pál!
Troshan, l9 qershor 1915 Pál fort i dashtun!
Troshan, 3 Korrik 1915 Pali êm fort i dashtun!
Troshan, 21 Dhetuer 1915 Pali êm fort i dashtun dhe shûm fort i dashtun!
Troshan, 15 Kallnduer 1916 Pali êm fort i dashtun
Troshan, 4 Mars 1916 Pali êm fort i dashtun
Shkoder, 3 Prill 1916 Pál shûm fort i dashtun
Shkoder, 16 Prill 1916 Pál shûm fort i dashtun
Shkoder, 8 Qershuer 1916 Fort i dashtun Pál,
Shkoder, 21 Tetuer 1916 Pali êm i dashtun,
Shkodra, 10 Dhetuer 1916 Pali êm fort i dashtun
Shkoder, 2 maj 1918 Pali êm i dashtun,
Shkoder, 2.6.18 Pál fort i dashtun
Paris, 17.IV.19 Fort i dashtun Pál
27 Qershuer 1919
29 Qershuer 1919
Tiranë, 19 Korrik 1921 Fort i dashtuni êm Shumë i Nderuem
Tiranë, 4 Gusht 1921
Tiranë, 16-9-21
Tiranë, 13-9-21
Tiranë, 26.9.21 Fort i dashtun Pál,
Tiranë, 4-10-21
Tiranë, 7. 10. 21 Pál fort i dashtun,
Tiranë, 12-X-21
Tiranë, 17-X-1921 Fort i dashtun Pál,
Parigj, 13.12.21 Pál fort i dashtun
Washington, 8-V-22
Parigj, 16-9-22
Parigj, 18. 12. 24 Pál fort i dashtun,
Romë, 5 Kallnduer 1925 Ati êm Provinçjal fort i dashtun,
Shkoder, 28. II. 28 Pál fort i dashtun
Shkoder, 26. VI. 28 P. Pál fort i dashtun,
Shkoder, 3.10.28 Pál fort i dashtun,
Spital, 27. VI. 30 Pál fort i dashtun,
Shkoder, 11 Kallnduer 1931 Pali êm fort i dashtun.… jo!
Lezhë, 7 Fruer 1932 Pál fort i dashtun,
Lezhë, 21 Gusht 1932 Pál fort i dashtun,
Kuerçanella, 23. 9. 33 Pál fort i dashtun!
Livorno, 30. 5. 34 Pál fort i dashtun!
Romë, 24 Shtatuer 1934 Pál i dashtun!
Livorno, 19 Dhetuer 1934 Át Pál i dashtun!
Romë, 21.01.40 Pál fort i dashtun,
Romë, 9 Prill 1940 Pál i dashtun!

2.2 Letra dërgue Êmzot Vinçenc Prennushit

Parigj, 17 Prill 1919
Parigj, 15 Prill 1920

2.3 Letra dërgue auktoriteteve

Shkoder, 12 Maj 1908 Fort i Nderti Át
Shkoder me 28 Gusht 1914 Fort i Nderti Át Delegat Gjeneral,
Livorno, 10 Korrik 1934 Shkelqeses së tij Benito Musolini,
Shkoder, 23 Shtatuer 1939 Shkelqeses së tij Françesko Jakomoni

II. FISHTA LETËRMARRSI

Bardhi. Shkoder, 14 t’nnânnorit 1906. I dashtuni P. Gjergj!
A.S.K. Gjeçov O.F.M. Gomsiqe, 7-II-1912. Shum i dashtuni A. Gj. Fishta!
Alois Gurakuqi Shkoder, më 20 Prill 1918. I përndershëm Zotni,
Karl Gurakuqi, etj Shkoder, me 11 Nânduer 1918. I Nderti Zot, Atë Gjergj Fishta.
Bibdoda. Durrës më 27 Kallënduer 1919. I ndershëm Zotni at Gjergj Fishta.
Dr. M. Lambertz. Wien (Vienë) 20. II. 1921. Zotni fort i dashtun edhe fort i nderuem!
Hakri M. Nivica. New York City, 5 Prill, 1922. I Perndershim At:
A. Desari. New York City, Maj 19, 1922. I ndershim Zotni,
John Adams. 14 Prill 1922. Të Perndereshmit Gjergj Fishta..
Zev. i Min i P. Jasht. Tiranë, 7 Qershor 1922. I Nderçmi Zoti Deputet,
Franz Scheiger. Tiranë, 16 Shtatuer 1922. Miku im i ndershëm,
Faik Konitza. Më 15 të Shkurtit 1924. I ndershëm Zot:
Edhem Haxhiademi Elbasan. 26.VIII.24. Shumë i ndershëm dhe i shkëlqyshëm poet,
Ndoc Kiri. Shkoder 9-II-1924. I Nderti Át!
Pa emen dërguesi Shkoder, 10-XII-1924. Fort i dashtuni P. Gjergj,
Pekmezi. Vjen-ë, 14/VIII 24. Kumbarja i jem i dashtun dhe shumë i çmueshëm.
Mati Prennushi. Laç 25-X-1926. I dashtuni P Gjergj,
G. Pizzardo Vatikan 22 Fruer 1936. I Përnderuar At,
Dr. Norbert Jokl Wien (Vjenë) 7 qershuer 1926. Fort i ndritshmi Zotni A. Gjergj Fishta.
Eqrem Çabej Romë, më 29.IV.27. Vjershetorit të math Arbëror!
I yti Nip – Atë Topalli Iballe 24. III. 1929. Atë i dashtun!
Ministrija e Arsimit. Tiranë, më 19. VII. 1930
Mini e Punve të Jasht. Tiranë, më 22. VII. 1932
Dr. Norbert Jokl WIEN, 11 mars 1932. Fort i Ndershmi mjeshtër!
Bumçi Kallmet 24. IX. 935. Fort i Nd. P. Gjergj.
P. Kardinal Fumatoshi Kongregacioni i Shënjte, 18/11/1936. I Përnderuar At,
Át Mark Harapi S. J. Shkoder, me 22 Dhet. 1937. Fort i Nderti Át e Zotní,
Hugh G. Grant I dáshtuni Atë Fishta: Tiranë, 9 Fruër, 1937.
Hugh G. Grant I nderti Atë Fishta. Tiranë, 12 Korrík 1937.
Kolonel Prenk Pervizi Korçë, 22/I/1938. I ndritshmi Zotni P. Gjergj!
Hugh G. Grant Tiranë, 11 Prill 1938. Atë Gjergj Fishta, O.F.M.
Emzot Prof. Jul Bonatti Vlonë me 9 Fruer 1938. I Pernderueshmi e fort i dashtuni Át,
K. Cipo Korçë 13 -VI – 39. Fort i nderti Át,
Studentat shqip të Kol. Pnor Romë 11-XII-39. Shkelqesi e Pernderushme,
Hugh G. Grant Tirane, 8 Gusht 1939. I dashtun Pater Fishta.
Drita Romë 15/ XI/ 1940. Shum i ndershëm Pater Fishta!
I Ndritshmi Zotnië, E shtunde
Zanza të dashtun! E amla shpnesë e Shqypnís!