Për të dytin vit radhazi në Romë do të organizohet festivali i Kinemasë shqiptare “Albania, si Gira! Transizioni”
Aktiviteti do të eksplorojë marrëdhëniet italo-shqiptare nëpërmjet prodhimeve kinematografike të realizuara nga autorë shqiptarë, italianë dhe ekipe italo-shqiptare për të reflektuar mbi të shkuarën, të tashmen dhe të ardhmen e dy vendeve.
FestivaIi do të zhvillohet sipas protokolleve të sigurisë ndaj COVID-19 në kinemanë “Largo Marcello Mastroianni”në Romë, në datat 8-9-10-11 shtator.
Aktiviteti i këtij viti do të përqendrohet në temat e “tranzicionit” të cilat kanë përcaktuar historinë e shqiptarëve dhe italianëve. Programi përfshin shfaqjen e filmave të xhiruar para dhe pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, të cilat do të shërbejnë për të kuptuar vijueshmërinë e marëdhënieve dhe prishjet kryesore që kjo ngjarje ka krijuar në perceptime të ndërsjella.
Ky aktivitet i cili realizohet në bashkëpunim me Arkivin Qendror të Filmit në Tiranë do të shfaqë në Romë disa nga veprat më domethënëse të kinemasë shqiptare të epokës komuniste dhe postkomuniste, duke e vendosur publikun në kontakt me një realitet artistik pak të njohur por shumë të gjallë, që është kinematografia e “Tokës së Shqiponjave”.
Në mbrëmjen e hapjes do të shfaqet filmi “Tomka dhe shokët e tij” (1977) i regjisores shqiptare Xhenfize Keko, në një version të restauruar, digjitalizuar dhe të përkthyer në italisht enkas për këtë festival.
Një klasik i kinemasë shqiptare, ky film tregon historinë e Luftës së Dytë Botërore gjatë përfundimit të okupimit italian dhe fillimit të asaj gjermane përmes syve të një grupi të rinjsh. Arti kinematografik ishte jo vetëm një mjet propagandistik, por edhe një mjet që autorët e përdorën për të shprehur mospajtimin e tyre, në një mënyrë kryesisht të mbrojtur dhe simbolike, por rrallëherë edhe të shprehura.
Bën pjesë në kategorinë e dytë aktiviteti i Viktor Stratobërdhës i cili në mesin e viteve pesëdhjetë, i frymëzuar nga realizmi socialist sovjetik dhe neo-realizmi italian, filloi të xhironte një dokumentar me titull “Ne qeshim sepse nuk mund të qajmë”.
I përbuzur nga kuadrot e regjimit, Stratobërdha u largua nga mjedisi i tij i punës dhe u persekutua. Në festival do të shfaqen disa sekuenca të veprës së tij të papërfunduar të cilat janë redaktuar me titullin “Pse kështu?” (1957).
Filmat u zgjodhën për të rrëfyer “tranzicionet” si në kuptimin gjeografik ashtu edhe në atë historik dhe në një kuptim simbolik.
Filmi i shkurtër i Elton Gllavës “Shqipëria kinema Parajsa” (2019) ofron një sintezë të shkëlqyeshme të kinemasë së periudhës komuniste dhe zhyt shikuesin në emocionet e mirëfillta që ky art ngjalli pavarësisht kufizimeve të forta të vendosura nga sistemi.
Nëpërmjet veprave të prodhuara nga autorë shqiptarë, italianë dhe italo-shqiptarë do të jetë e mundur të vëzhgohet mënyra në të cilën ata kanë imagjinuar, përfaqësuar dhe dokumentuar fazat e tranzicionit midis epokave të ndryshme dhe udhëtimeve midis konteksteve të ndryshme kulturore dhe gjeografike.
Bashkëproduksioni italo-shqiptar “Via Mare Adriatico” nga Fatmir Koçi (2007) tregon se këto kalime të përkohshme dhe territoriale janë shenjë dalluese e bashkësive që kanë jetuar në marrëdhënie të afërta me njëra-tjetrën, duke kaluar vazhdimisht kufijtë simbolikë të sanksionuar nga strukturat politikat mbizotëruese. “Gjendja e transparencës” gjithashtu do të thoshte që shqiptarët t’i nënshtroheshin udhëzimeve të të tjerëve, domethënë diplomatëve që u duhej t’i hapnin rrugën reformave demokratike. Kjo është tema e adresuar nga prodhimi i fundit i Pluton Vasit “The Internationals” (2018), i cili megjithatë zbulon se si puna e ekspertëve është shumë më e kushtëzuar nga paragjykimet ndaj kontekstit dhe njerëzve që duhet të ndihmojnë, sesa nga një frymë humanitare.
Çdo mbrëmje do të hapet me diskutimin e një aspekti të veçantë të tranzicioneve i cili do të thellohen falë kontributit të autorëve të pranishëm në debat dhe historianëve të Shoqatës Italiane të Studimeve të Historisë së Evropës Qendrore dhe Lindore (AISSECO).
Produksione si “E Diela e Fundit” (1993) nga Gjergj Xhuvani, “Njëqind për qind” (1993) nga Artan Minarolli dhe Petrit Ruka dhe “Tirana viti zero” (2003) nga Fatmir Koçi, tregojnë se midis viteve nëntëdhjetë dhe 2000 u shfaq një zhanër i veçantë i filmit, përkatësisht “kinemaja e tranzicionit”.
Kjo kinema karakterizohet nga disa elementë të përsëritur si kritika e regjimit komunist dhe zhgënjimi i personazheve kryesorë në lidhje me shpresat që u krijuan pas rënies së saj. Tranzicioni ishte gjithashtu një periudhë e pritjeve të mëdha dhe energjive krijuese në fushën ekonomike që ndihmuan të falsifikojnë imazhet e së ardhmes dhe përvojën e migrimit në Itali dhe udhëtimet e mëpasshme të kthimit. Këto tema trajtohen në filmin “Dashuria e fundit” (1995) nga Gjergj Xhuvani i cili tregon kontrastin që karakterizonte marrëdhëniet midis shqiptarëve dhe të huajve, përfshirë italianët, të cilët u takuan në Shqipëri në mesin e viteve nëntëdhjetë. Filmi i shkurtër i Eva de Prosperis “Arratisja nga Amerika” paraqet përvojën e “kthimit” nga Italia e shumë shqiptarëve. Ngjashëm me filmat e tjerë në program, ky film zbulon se si emigracioni ka çuar në formimin e një komuniteti transnacional që identifikohet me të dy kulturat dhe jetën e pezulluar midis Italisë dhe Shqipërisë.
Festivali do të krijojë një mundësi për të kuptuar se si tranzicionet sociale dhe demografike kanë ndikuar në ngjarjet e të dy vendeve në një mënyrë paralele, si dhe me ndërvarësi. Filmat e shkurtër “Edeni braktisi” (2002) nga Eno Milkani dhe “La strada vecchia” (2019) nga Damiano Giacomelli, dëshmojnë për ndjeshmërinë e autorëve ndaj konteksteve krahinore që janë harruar dhe shpesh dëmtuar nga ndryshimet e mëdha sociale të shkaktuara nga tranzicionet politike dhe çështjet ekonomike që kishin të bënin me Italinë dhe Shqipërinë.
Filmi i Erjon Kames “Una vita con te” (2020), prezantohet para publikut për herë të parë në këtë festival, skenon një pjesë të rëndësishme të Shqipërisë së sotme, që është “klasa e mesme” që është ngritur në fundi i periudhës së tranzicionit. Mjedisi profesional dhe ndërnjerëzor me të cilin duhet të matin dy bashkëshortët e rinj, demonstrojnë se trazirat e viteve 1990 kanë shënuar përgjithmonë shoqërinë shqiptare.
Projekti është fituesi i Njoftimit Publik Publik të Verës Romake 2020 – 2021 – 2022, si dhe pjesë e ROMARAMA 2020, programi kulturor i promovuar nga Roma Capitale, dhe është krijuar në bashkëpunim me SIAE.
“Albania, si Gira! Transizioni” është një projekt i konceptuar nga Fabio Bego nën drejtimin artistik të Fabio Bego dhe Nensi Bego, i organizuar nga CulturalPro në partneritet me Arkivin Qendror Shtetëror të Filmit të Shqipërisë, Ministrinë e Kulturës së Shqipërisë me mbështetjen e Ambasadës së Republikës së Shqipërisë në Itali dhe mbështetjen akademike të Shoqatës Italiane për Historinë e Evropës Qendrore dhe Lindore; partneri i mediave Integra Onlus, shoqatës “Kjo është Roma” dhe Shoqata Foleja.
