Shqipëria është një nga të paktat vende që, gjatë Luftës së Dytë Botërore, i hapi dyert hebrenjve që ndiqeshin nga nazistët. Ndaj, në kujtim të jetëve të humbura në Europën e atyre viteve të errëta dhe në nderim të shqiptarëve të mirë që hapën shtëpitë e tyre të varfra për t’i strehuar dhe mbrojtur, Tirana ka sot një memorial në Kodrat e Parkut të Madh të Liqenit Artificial.
Vendosja e këtij memoriali është pasqyruar edhe nga median prestigjioze Amerikane “The New York” e cila shkruan:
“Shqipëria zbuloi të enjten një memorial të Holokaustit në kryeqytet për të nderuar të vdekurit dhe shqiptarët që mbrojtën hebrenjtë nga nazistët.
Memoriali i mermerit u vendos në një hyrje të Parkut të Liqenit Artificial të Tiranës, afër Sheshit Nënë Tereza. Mbishkrimi ishte shkruar në tre gjuhë – anglisht, hebraisht dhe shqip – dhe thuhej se “shqiptarët, të krishterët dhe myslimanët rrezikuan jetën e tyre për të mbrojtur dhe shpëtuar hebrenjtë”.
Nazistët vranë 6 milion njerëz, por Shqipëria ishte i vetmi vend ku asnjë hebre nuk është vrarë, apo dorëzuar. Shqiptarët mbrojtën disa qindra hebrenj dhe i ndihmuan ata duke i nxjerrë jashtë vendit ose duke i fshehur në shtëpi”.
Në ceremoninë e përurimit të memorialit mori pjesë Kryeministri Edi Rama, ambasadorja Yuri Kim, ambasadori i Izraelit Noah Gal Gendler, kryetari i Bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj dhe pasardhës të familjeve që shpëtuan hebrenjtë.
Rreth 78 shqiptarë janë njohur me titull nderi në Izrael për aktin e tyre në shpëtimin e familjeve hebreje ndërsa në historiografinë botërore nuk ka asnjë gjurmë të përndjekjes së tyre në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore.
“Pasi Hitleri mori pushtetin dhjetëra familje shqiptare strehuan qindra hebrenj dhe kur nazistët kërkuan listë të atyre që ndodheshin në Shqipëri, ata refuzuan. Klerikë, qytetarë të thjeshtë, të gjithë punuan për të shpëtuar këta njerëz, është një histori frymëzuese e humanizmit, kurajës dhe nderit, me fjalë të tjera, e besës shqiptare,” – u shpreh Ambasadorja Yuri Kim, e cila kujtoi ish-Ambasadorin John L. Withers për përpjekjet e tij në ngritjen e një memoriali të ngjashëm.
Kim tha se akti i shqiptarëve është “shembull i shndritshëm i njerëzimit, një shembull që duhet ndjekur”.
